Haftalardır Karadeniz ve Doğu Anadolu’da olası demiryolu hattı konusunda haberler yapıyor, değerli yazar ve araştırmacılarımızdan bu konuda destek alıyor, kamuoyunu bilgilendirmeye, konuyu gündemde tutmaya çalışıyoruz. Doğru güzergahın Bayburt’un da içinde bulunduğu güzergah olduğunu üstüne basa basa yazıyor, yetkilileri duyarlı olmaya, büyüklerimize ise bu konuda dirayetli, istekli olmaya davet ediyoruz. Peki, sadece ilimiz Bayburt için değil, ülkemizin geleceği için hangi güzergah doğru? İşte, bu sorunun cevabı konunun uzmanı olan Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Ulaştırma Anabilim Dalından Yard. Doç. Dr. Şefer Oruç’tan geldi. İşte, Oruç'un kaleminden o sorunun cevabı:
HANGİ DEMİRYOLU GÜZERGAHI?
TCDD Genel Müdürü’nün TSİAD Genel Kurul Kongresinde yaptığı konuşmanın ardından Demiryolu konusu medyada sıkça yer almaya başlamıştır. Konunun gündeme gelmesi, sıcaklığını koruması ve bu bağlamda kamuoyunun bilgilendirilmesi ve zihinlerin diri tutulması oldukça önemlidir.
Ancak, merkezi Trabzon olmak üzere bütün Doğu Karadeniz Bölgesi’nin kalkınmasına katkı sağlayacak olan güzergah (hat) konusunda kaygı duyarak görmekteyiz ki tam bir görüş birliği sağlanmış değildir. Herkes farklı bir şey söylüyor, kamuoyunun kafası karışıyor.
Bir taraftan Of-Bayburt-Erzincan hattı ortaya konulurken, diğer taraftan Tirebolu-Erzincan hattından bahsediliyor. Başka bir taraftan da Batum-Hopa-Trabzon hattı öncelikli olsun deniyor. Bu konudaki karmaşanın ortadan kaldırılması ve kafaların daha fazla karıştırılmaması için konunun açıklığa kavuşturulması gereğinden hareketle bu açıklamayı ve değerlendirmeyi yapma gereği ortaya çıkmıştır. Artık, kafalar netleşmeli, enerjimizi boşa tüketmemeliyiz.
Öncelikle bilinmesi gereken konu şudur; bölgenin kalbi/merkezi konumundaki şehir Trabzon’dur. Trabzon sıradan bir şehir değil; tarihi kimliği ve doğasıyla, ticari ve turizm potansiyeliyle, yeraltı ve yerüstü zenginlikleriyle, yetişmiş beyin gücüyle ve sahip olduğu limanlarıyla çok önemli bir kenttir.
Bu özelliklerin yeterince kullanılabilmesi ve kalkınmaya dönüştürülebilmesi için Trabzon’un derhal demiryollarına entegre olması gerekir. Bugün dünya ticaretinin yaklaşık % 90’ı deniz (su) yoluyla yapılmaktadır. Çünkü suyoluyla taşımacılık çok ucuzdur. Suyolunun karadaki devamı ise demiryoludur. Demiryolu bağlantıları olmayan limanların fazla bir önemlerinin olmadığı, demiryolu bağlantıları olan limanların ise ülkelerarası ticareti üzerine çektiği açık bir gerçektir.
Dolayısıyla, bölgenin merkezi konumunda olan Trabzon Limanları’nın iç kesimlere demiryolu bağlantısının olması gerekli hatta kaçınılmaz değil midir?
Elbette kaçınılmazdır. Çünkü GAP, Orta Doğu ve İran’ın demiryolu ile Trabzon’a yani denize bağlanması, aynı zamanda bunların denizyoluyla Kafkaslara, Rusya’ya, Doğu Avrupa’ya ve hatta Tuna Nehri üzerinden Orta Avrupa’ya bağlanması ve bu sayede bütün bu sözü edilen dünyayla ticari potansiyeli yakalaması demektir. Yani Doğu Karadeniz büyük bir dünyayla entegre hale gelecek ve çok büyük bir ticari altyapıya kavuşacaktır. Bu bağlamda, Trabzon’u en kısa, en ekonomik, en hızlı ve bölgeye fayda düzeyi en yüksek şekilde iç kesimlere bağlayacak olan demiryolu güzergahı hangisi; Of-Bayburt-Erzincan güzergahı mıdır? Yoksa Tirebolu-Erzincan güzergahı mı?
Ankara-Erzincan hızlı demiryolu güzergâhı Trabzon’un güneyinden geçmektedir. Trabzon’u buna bağlamak üzere Ulaştırma Anabilim Dalımızda bitirme öğrencilerimizle birlikte bir çalışma yaptık. Bu çalışmada Of-Bayburt-Erzincan hızlı tren projesine ilişkin güzergah ve boy kesit kısmı çıkarılmıştır. Bu çalışma sonunda Of-Bayburt-Erzincan güzergahının Refahiye’ye bağlanması halinde hat uzunluğu 185 km olarak belirlenmiştir.
Bu hattın tünel ve viyadük uzunlukları toplamı, toplam güzergah uzunluğunun % 30’unu geçmemektedir. Mevcut verilere göre Of-Erzincan güzergahının toplam maliyeti 1.5 milyar dolar civarındadır. Tirebolu-Erzincan güzergahı ise, Of-Erzincan güzergahından hem yaklaşık 50 km daha uzun hem de tünel ve viyadük uzunlukları toplamı %40 civarındadır.
Bu haliyle Of-Bayburt-Erzincan güzergahı, Tirebolu-Erzincan güzergahına göre hem daha kısadır hem de daha az tünel ve viyadük uzunluğuna sahiptir. Dolayısıyla ilk yatırım maliyeti açısından Of-Erzincan hattı çok daha ucuza mal olacaktır. Ayrıca, 20 yıllık fayda/maliyet analizi yapıldığında da Of-Erzincan hattının daha getirimli olduğu anlaşılacaktır.
Yapılacak demiryolunun, merkezi Trabzon olan bütün bölgeye bir katkı sağlaması gerekir ki, bu yönüyle de Of-Erzincan hattı bölge merkezinden geçmekte ve bölge gerçeklerine uymaktadır. Şöyle ki; Her türlü kalkınmanın en temel altyapısı yoldur. Söz konusu demiryolunun geçtiği güzergahta bulunan bölgelerde yerel potansiyele dayalı sanayileşmenin ve dolayısıyla üretimin artmasına katkıda bulunacak nitelikte olması gerekir. Doğu Karadeniz’de artık tek bir kentten bahsetmek pek mümkün değildir. Çünkü ana kentler, ilçelerle ve beldelerle bütünleşmiş adeta çizgisel kent durumuna gelmiştir. Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesinin arazi yapısı çok arızalı ve büyük çapta alan gerektiren yatırımlar için hem müsait değil, hem de karlı değildir. Arazi yapısı engebeli ve arızalı ve arazi bedelleri çok yüksek olan ve de çizgisel kent haline gelmiş Trabzon’un hinterlandı geniş, düz ve her türlü yapılaşmaya müsait ve de toprak bedellerinin ucuz olduğu Bayburt vadisidir. Çaykara’nın hemen ötesinde Bayburt vadisine ulaşılmaktadır.
Özel müteşebbisin temel maksadı kardır; devamlılık için bu da kaçınılmazdır. Başta tarım ve hayvancılığa dayalı entegre tesisler olmak üzere her türlü sanayileşmeye uygun ve elverişli yapısıyla bütün Doğu Karadeniz iş adamları için karlı yatırım yapmaya açıktır. Bölge insanının bölgede yatırım yapmasının önünü açacak ve istihdam sağlayacak ve göçle boşalan bölgenin kalkınmasını sağlayacak lokomotif güç, etkin, hızlı ve ucuz bir ulaşımdır. Bu da demiryolu sayesinde aşılacaktır. Kısıtlı ülke kaynaklarını çok dikkatle ve kılı kırk yararak yerinde, etkin ve verimli kullanmak durumundayız.
Diğer taraftan Trabzon demiryoluyla iç kesimlere entegre olduktan sonra Doğu Karadeniz kıyısındaki limanlarla ve bu kapsamda Batum Limanıyla da zaten bağlanacaktır. Ancak, eğer iç kesimlere bağlantı yapılmaz ise o takdirde, sadece deniz kıyısına paralel bir hatla Trabzon’u Batum’a bağlamanın da çok bir faydası olmayacaktır. Trabzon’u Batum’a bağlayacak bir demiryolu hattını, iç kesimlere bağlayan Of-Erzincan hattına alternatif gibi görmek hiç mi hiç doğru değildir. Aynı zamanda iç kesimlere bağlantının getireceği ticari potansiyeli ve dünyayla entegre olmasını görmemek anlamına gelir. Sadece İran trafiğinin bile Of-Erzincan bağlantısını fizibil yapacağı muhakkaktır. Çünkü İran’ın Karadeniz’e olan en kısa demiryolu bağlantısı Trabzon üzerinden olacaktır.
Sonuç olarak başta Trabzon olmak üzere bütün Doğu Karadeniz Bölgesinin kalkınmasına çok büyük bir katkı sağlayacak olan güzergâh Of-Bayburt-Erzincan Demiryolu güzergahıdır.
Bu kapsamda Doğu Karadeniz limanları ve Batum limanıyla bağlantı, doğal olarak zaten sağlanacaktır. Bu proje sayesinde, bütün Doğu Karadeniz Limanları dünya ticaretine açılacak, büyük sermaye sahibi iş adamlarımızın bölgeye yatırım yapmasını karlı kılacak, işsizlik nedeniyle diğer bölgelere göç duracak, diğer bölgelerle bağlantı etkin, ucuz ve hızlı bir hale gelecek, sosyal ve ekonomik olarak bölgemiz gelişecektir.
Bölgemizde bulunan bütün milletvekilleri, ilgili-yetkili devlet organları, belediye başkanları, sivil toplum örgütleri ve tüm halkımız bu projenin hayata geçmesi noktasında güç birliği yapmalı ve cesaretle, azimle ve kararlılıkla iradesini ortaya koymalıdır.
Yrd. Doç. Dr. Şeref Oruç
KTÜ Mühendislik Fak. Ulaştırma Anabilim Dalı
