Çoruh Nehri Bayburt Kent Merkezi Geçişi Rehabilitasyon Projesi Peyzaj Değerlendirmesi

A- 1.KISIM (ERZURUM KÖPRÜSÜ-YEŞİL KÖPRÜ ARASI)

DSİ TARAFINDN SUYUN KANALA ALINMASI İLE İLGİLİ PEYZAJ MİMARLIĞI AÇISINDAN AŞAĞIDAKİ TESPİTLER YAPILMIŞTIR.

1- Ekolojik açıdan
2- Görsel açıdan
3- İşlev-fonksiyon/kullanışlılık açısından
4- Rekreasyonel açıdan mevcut ve olası durum değerlendirilmesi yapılmıştır.

1- EKOLOJK AÇIDAN PEYZAJ DEĞERLENDİRİLMESİ

* Kanalın her iki taraftan beton içine kanala alınması ile ekolojik koridor ortadan kaldırılmıştır.
- Su kıyısı doğal bitki örtüsü yok edilmiştir.
- Nehir boyunca su kıyısı kenar çizgisi boyunca yeşil dokunun devamlılığı ortadan kalkmıştır.
- Su canlılarının yaşama ve üreme ortamları tahrip edildiğinden su ekosisteminin devamlılığı sekteye uğramıştır.
- Su ekosisteminin devamı için yaşama ortamı (durgun su yüzeyi, su içi ve kıyısı sığınak/barınak alanları) bozulmuş ve ortadan kaldırılmıştır.
* Suyun biyoklimatik konfora olan olumlu etkisi oldukça azalmıştır. Bunun nedenleri;
- Suyun alt kotta kalması
- Dar bir kanala alınması ile suyun kapladığı alan yüzeyindeki azalış

2- GÖRSEL AÇIDAN DEĞERLENDİRME

* Su alt kotta kalması ile suyun görünürlüğü azalmıştır.
* Vadi tabanı ve yan duvarlarda yapay yapı elemanları (zemin ve duvarlardaki kaplama elemanları) ile doğallık bozulmuştur.
* Suyun doğal mecrasındaki hareketlilik yok edilerek tamamen geometrik bir kanala alınması hareketliliği ortadan kaldırarak monoton ve soğuk bir yapıya dönüşmüştür. Yapay bir görüntü oluşturmaktadır.
* Suyun yansıma özelliği (su debisinin azlığı durumlarında köprülerin suya aksı/yansıması, bitki örtüsünün suya aksı gibi) ortadan kalkmıştır.

3- İŞLEV-FONKSİYON/KULLANIŞLILIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

* Su ile mekânı kullanıcı teması ortadan kalkmıştır. suya erişim fırsatı bulunmamaktadır.
* Su kıyısı ve su içinde herhangi bir kullanım fırsatı bulunmamaktadır.
* Yan duvarlarda kullanılan kaplama taşları kış aylarında ve erken baharda donma çözülme ile zarar görme olasılığı yüksek gözükmektedir.
* Alt kotta yer alan yürüme yolları dış mekân kullanımının olduğu yaz aylarında fazla ışık yansıması nedeni ile ancak belirli zaman dilimlerinde kullanma fırsatı sunabilecektir. Geçiş mevsimleri dışında yaz aylarında bu mekânlarda oluşabilecek yüksek sıcaklık biyoklimatik açıdan olumsuzluklar ortaya çıkarması kaçınılmaz görülmektedir.
* Yürüme yolları su taşkın olması durumunda emniyet suyolu olarak kullanılması düşünüldüğünden bu mekânlara kalıcı peyzaj düzenlemeleri sürekli kullanımına fırsat tanımamaktadır.
* Alana yeşil bir doku kazandırmak amacı ile bırakılan bitkisel tasarım uygulaması yapılacak alan, mekânın sert dokusunu kırmak, mekânı insan ölçeğine indirgeyerek yeşil bir koridor oluşturmak için yeterli genişlikte değildir.
*Kanal çevresinde yeşil alan için bırakılan alanlar yetersizdir.

4- REKREASYONEL AÇIDAN DEĞERLENDİRME

* Alanda su sporlarına yönelik herhangi bir rekreasyonel faaliyet (olta balıkçılığı, kano, dalış vb)gerçekleştirme fırsatı bulunmamaktadır.
* Alt kotta su kıyısı rekreasyon donatısına yer verilmemiştir. bu alanda bırakılan sert yüzeyli yürüme yolları yaz aylarında oldukça sıcak olacağından iyi bir peyzaj tasarımı yapılması durumunda sınırlı saatlerde ancak hizmet verebilecektir.
* Oluşturulan amfi alanı ile suyun görünürlüğü sağlanamamıştır. Amfi gerekli standartlardan uzak, kullanışsız ve sert yüzeylerin baskısı altıdandır.
* Üst kotta oluşturulan yürüme yolları iyi düşünülmekle beraber yol boyunca su oldukça alt kottan geçtiği için suyun görselliği algılanamamaktadır.
* Su kanalının sağ tarafında oluşturulan kameriyeler sudan uzakta, suyu hiç bir şeklide görmeyecek konumda ve hemen yanı başındaki konut dokusu ile içe içe yanlış planlanmıştır.

B- İKİNCİ KISIM (YEŞİL KÖPRÜ İLE KENT ÇIKISINDAKİ KÖPRÜ ARASI)

* Bu kısımda mevcut köprülerin tarihi köprü dışında kent estetiğine ve kimliğine katkı sağlayacak mimari yapı ve görsellikten uzak, farklı doku ve donatılara sahiptir.
- Kısmen su kıyısında bırakılan suya iniş rampaları ile insanların ve faunanın suya teması sağlanabilmiştir.
* Su kıyısında mevcut kavak ve kara söğüt ağırlıklı yeşil doku ile yeşil bir koridor ile ekositem bütünlüğü mevcuttur.
* Su canlılarının az da olsa sığınarak, yuva yapabileceği su içi ve su kıyısı barınma alanları vardır.
* Görsel açıdan suyun geniş bir alanda yayılması ile görsel etkisi mevcuttur.
* Suyun geniş bir alanda yayılması ile serinletme etkisi ile biyoklimatik konfora katkısı mevcuttur.
* Su kıyısı rekreayonel kullanımlar (özellikle lokanta ve kahvehaneler bölgesinde) kentte kısmen bir kimlik kazandırmaktadır.
* Bazı alanlarda yürüme yolları boyunca bitkisel tasarımda eksiklikler bulunmaktadır. Özellikle gölgeli yürüme yolları eksikliği bulunmaktadır.
* Alanın su sporları için doğal yapısı korunmuştur.
* Mevcut taşkın koruma yan duvarları soğuk ve yapay betonarme olup, görselliği ve kent ile uyumu zayıftır.
* Koridorun sürekliliği açısından yaya erişebilirliği açısından koridor yer yer sekteye uğratacak alan kullanımları mevcuttur.
* Kentin ana aksları, meydan ve özellikle kale ve çevresi ile su ilişkisi bütüncül değildir. Su algısı, suyun tarihi mekânlarla birlikteliği sağlanamamış, suyun görünürlüğünü çoğu kez binaların baskısı altındadır.
* Su kıyısında rekreasyonel ünitelere yer verilmiş olsa da kente kimlik kazandıracak su kıyısı peyzaj düzenlemeleri yetersizdir

C- SON KISIM /KENT ÇIKISI İLE VADİ SONU

* Nehrin doğal yapısı kısmen korunmuştur.
* Ekosistem bütünlüğü mevcuttur
* Suyun biyoklimatik konforu hissedilir derece artmaktadır.
* Su kıyısı sürprizli peyzaj alanları, su kıyısı doğal bitki örtüsü, hareketli ve durgun su yüzeyleri ile peyzaj değerli yüksektir.
* Su ile doğrudan temas etmeye elverişli, çok sayıda mekân bulunmaktadır.
* Su sporları için yüksek bir potansiyel taşımaktadır.
* Su kıyısı rekreasyon alanları için yüksek bir potansiyel taşımaktadır.
* Bayburt Kalesi ile suyun varlığı alanın koruma statüsünü artıracak yüksek derecede doğal ve kültürel peyzaj değerleri içermektedir.

PEYZAJ MİMARLIĞI AÇISINDAN YAPILMASI GEREKENLER/ÖNERİLER

GENEL ÖNERİLER

- Çoruh nehri kent giriş ve çıkışına kadar olan geçiş güzergâhı boyunca kent ile bütüncül bir şekilde ele alınmalıdır.
- Kent mimari dokusu ile su kıyısı donatıları bir biri ile uyumlu olacak şekilde bütüncül bir planlama yaklaşımına ihtiyaç vardır.
- Kent kimliğini yansıtan mimari doku nehir kıyısı yapısallarında da (lokanta, köprü, konut dokusu vb) yansıtılmalıdır.
- Kent meydanı, tarihi Bayburt Kalesi, araç ve yaya ulaşımı, konut dokusu, su kıyısı kullanımlar ile beraber yeniden koruma-kullanma dengesi içinde kentsel dönüşüme gidilmelidir.
- Su sadece bir kanal olmaktan çıkarılarak, kent kullanımları ve mekânları ile iç içe olacak şekilde suyun görünürlüğü artırılmalıdır.
- Su kıyısı boyunca farklı ekolojik, estetik, kültürel peyzajın korunarak, ekosistemin devamlılığı sağlanmalıdır.

KANALA ALINAN ALAN İÇİN ÖNERİLER (ERZURUM KÖPRÜSÜ İLE YEŞİL KÖPRÜ ARASI)

* Alanın monoton yapısını azaltmaya yönelik önlemler alınmalıdır. Bu amaçla;
- Erzurum köprüsünün altına gelecek şekilde suya hareketlilik ve görsellik sağlayacak, başta balık olmak üzere su canlılarına yaşam ortamı sağlayacak bir set yapılarak, şelale oluşturulması
- Kanalın sol tarafı üst kottaki sert duvar yüzeyler (pembemsi traverten) Amerikan sarmaşığı (parthenocıssus quenquefolıa) ile desteklenerek, dikey bahçe uygulamaları ile desteklenmelidir.
* Kanal üstünde birbirlerinin etkilerini azaltmayacak şekilde ekolojik köprüler oluşturulmalıdır. Köprüler oldukça geniş olmalı ve oturma grupları ile desteklenmelidir. Bu köprüler aynı zamanda kent faunasının (yaban hayatı) hareketliliğine katkı sağlayacaktır.
* Kanal çevresinde yürüme yolu olarak bırakılan alanlara sadece yaz aylarında kullanıma uygun büyük hareketli bitki kasaları içinde üstten dallanan ağaçlarla gölgeli mekânlar oluşturulmalıdır. Bu uygulama;
- Mekândaki sert yüzeyleri yumuşatarak, mekânın monotonluğunu azaltacaktır.
- Alanda oluşturacağı gölgeli mekânlar ile biyoklimatik konfor mekânları oluşmasına yardımcı olacaktır.
- Bu alan oturma donatıları ile desteklenerek rekreasyonel kullanıma fırsat sağlayabilecektir.
- Suyun yükselmesi mevsimlerinde bir vinç ile hareketli bitki konteynerları alandan alınarak uygun bir yerde bir sonraki sene için depolanabilecektir.
* Yan duvarlarda yer yer şelale şeklinde su düşüşleri yapılması. Bu uygulama ile;
- Alanda yaz aylarında suyun serinletme etkisi sağlanabilecektir.
- Alanda suyun ses /akustik etkisi ortaya çıkabilecektir.
- Alanın biyoklimatik konforu için fırsat oluşturulmasına yardımcı olabilir.
- Alana uygun yapay aydınlatma uygulamaları ile görsellik artmasına katkı sağlanabilecektir.
* Alanın sağ tarafı (kameriyelerin bulunduğu alan) yeniden düzenlenmelidir. Bu sayede;
- Su ile kent sakinlerinin suya teması sağlanabilmesine fırsat verebilecektir.
- Suyun görünürlüğüne katkı sağlayabilecektir.
- Yer yer suyun doğal akış formunda, genişletilerek, monoton yapı ortadan kaldırılabilir. Bu geniş alanlarda su canlıları için yaşama ve barınma fırsatları yakalanabilir.
- Bu alanda kenar şevi yatırılarak, iki teras şeklinde mekân genişletilmelidir. Bu alanda arka kısımda yer alan ve sudan uzak kameriyelerin bulunduğu alana kadar alan eğimli bir şekilde teraslamaya fırsat sunmaktadır.
- Bu alan rekreasyonel ünitelerle (açık kapalı oturma birimleri, yürüme yolları, bisiklet yolları vb.) desteklenmelidir.
* Bu alanda yer alan amfi ortadan kaldırılmalıdır. Mevcut amfi; kullanışsız, oturmaya fırsat vermeyen, suyun görünürlüğü bulunmayan oldukça sert yüzeyi fazla olup, bu alan yeniden düzenlenmelidir.
- Yuvarlak amfi yerine kenar çizgilerine paralel yer yer tek sıra yer yer iki sıralı yeşil alanlarla desteklenecek, emprenye ahşap ile kaplı oturma gruplarına yer verilebilir. Eğimde bırakılan yeşil doku mekânın sert görüntüsünü yumuşatması yanı sıra aynı zamanda insanların oturmasına da fırsat verebilecektir.
- Amfi alanında bölgenin ekolojik yapısına uygun, çiçek, yaprak ve formları ile dikkat çeken bitki türleri ile desteklenmelidir. bu amaçla sorbus aucuparıa (süs üvezi, fraxınus amerıcana (dişbudak), pyrus callleryana (süs armudu), malus hybrıda(süs elması) vb) gibi bitki türleri mekanda farklı sezonlarda etkileyici görüntüler elde edilmesine yardımcı olacaktır.

İKİNCİ KISIM İÇİN ÖNERİLER

* Bu kısımda mevcut köprülerin tarihi köprü dışında kent estetiğine ve kimliğine katkı sağlayacak bütüncül bir yaklaşımla mimari yapı ve görselliğe kavuşturulmalıdır.
- Kısmen su kıyısında bırakılan suya iniş rampaları ile insanların ve faunanın suya teması sağlanabilmiştir. Bu alanların sayısı artırılabilir.
* Su kıyısı doğal yeşil koridor korunmalıdır.
* Su canlılarının az da olsa sığınarak, yuva yapabileceği su içi ve su kıyısı barınma alanları oluşturulmalıdır. Bu amaçla;
- Her 100 m de bir dere içinde setler oluşturularak doğal su düşüşleri ile su içinde şelaleler oluşturulmalıdır. Bu alanlar özellikle mekânda hareketliliği sağlamak, görsel etki sağlamak ve su canlılarına set altında dolanan kısmen durgun su yüzeyleri ile barınma fırsatı sağlaması gibi yararları sağlayacaktır. Set dolgu havuzunda suyun yansıma özelliği de ortaya çıkabilecektir.
* Su kıyısı rekreasyonel kullanımlar (özellikle lokanta ve kahvehaneler bölgesinde) kentte kısmen bir kimlik kazandırmaktadır. Bu mekânların yaya erişimini engellemeyecek şekilde sayısı artırılmalıdır.
* Bazı alanlarda yürüme yolları boyunca bitkisel tasarımda eksiklikler bulunmaktadır. Özellikle gölgeli yürüme yolları eksikliği uygun bitki türleri ile desteklenmelidir.
* Mevcut taşkın koruma yan duvarları soğuk ve yapay betonarme olup, görselliği ve kent ile uyumu zayıftır. Bu alanlara doğal kayrak taşları le kaplama yapılabilir.
* Koridorun sürekliliği açısından yaya erişebilirliği açısından koridor yer yer sekteye uğratacak alan kullanımları mevcuttur. Suyun her iki yanında yaya erişimi kesintisiz sağlanmalıdır.
* Kentin ana aksları, meydan ve özellikle kale ve çevresi ile su ilişkisi bütüncül değildir. Su algısı, suyun tarihi mekânlarla birlikteliği sağlanmalı, suyun görünürlüğünü binaların baskısından kurtarılmalıdır.
* Su kıyısında rekreasyonel ünitelere yer verilmiş olsa da kente kimlik kazandıracak su kıyısı peyzaj tasarımlarına gidilmelidir.

C-SON KISIM /KENT ÇIKISI İLE VADİ SONU İÇİN ÖNERİLER

* Nehrin doğal yapısı kısmen korunmuş olup, doğal yapıyı ve arazi morfolojik yapısını bozacak tüm fiziki yapılaşmadan kaçınılmalıdır.
* Su kıyısı sürprizli peyzaj alanları, su kıyısı doğal bitki örtüsü, hareketli ve durgun su yüzeyleri ile peyzaj değerli yüksektir. Bundan dolayı ekosistem bütünlüğünü bozacak kıyı alanlarda fiziki yapılaşmadan kaçınılmalıdır.
* Suyun biyoklimatik konforundan yararlanacak çevreye duyarlı rekreasyonel tesislere yer verilmelidir.
* Su ile doğrudan temas etmeye elverişli, çok sayıda su kıyısı mekânları korunmalıdır.
* Su sporları için çevreye duyarlı rekreasyon ünitelerine yer verilmelidir.
* Bayburt kalesi ile suyun varlığı alanın koruma statüsünü artıracak yüksek derecede doğal ve kültürel peyzaj değerleri içermektedir. Kale tarafında yaya erişimi için ahşap donatılara sahip yürüme yollarına yer verilerek, güvenli yaya erişimi sağlanmalıdır.
* Bu alanda yapılacak tüm bitkisel tasarımlarda doğal bitki örtüsünden yararlanmalı, egzotik ve bakım isteyen bitki kullanımlarından kaçınılmalıdır.

Prof. Dr. Hasan Yılmaz, Atatürk Üniversitesi