“Tarihi aydınlatan romandır. Tarih ancak yeniden yaşatma sanatı olursa, romanla eşitlenmiş ona yetişmiş olur.” Alain
Bu sözün doğruluğunu Macit Gürbüz’ün “Şapka Kaçkını” adlı romanını okuyunca bir kez daha anladım. Erzurum’da 1925 yılı Kasım ayında çıkan “Şapka İsyanı” pek çok romana konu oldu. Oldu da yazanlar Cumhuriyet’le hesaplaşmak, Cumhuriyeti halkın gözünde küçültüp, Türk Ulusunu yeniden bağnazlığa, düşünme güdüklüğüne, gericiliğe sürüklemek amacındaydılar.
Ya Kemalistler ya devrimciler ya Cumhuriyetçiler? Onlar bu konuya hiç girmediler, yalnızca birkaç tarihçi Şapka İsyanı’nın içyüzünü anlatan metinler kaleme aldılar. Roman, öykü, şiir, oyun ise yok!
İşte bugün “Şapka Kaçkını” adlı kitabını konu edeceğim Macit Gürbüz, şapka isyanına bilmeden katılıp, hatta hükümet binasına birkaç da taş atıp sona da korkusundan kaçıp kayıplara karışan ve bu kaçış yüzünden idama mahkûm edilen Erzurumlu “Kor Cemal” ya da “Taycı Cemal”in kaçak yıllarını anlatıyor. Uzun yıllar bunlar, Diyarbakır’a kaçıyor Taycı Cemal ve 15 yıl Erzurum’a gidip anasını göremiyor.
Pişmanlığı doruğa çıkıyor Cemal’in ama ne çare…
Sonra af çıkıyor, isyana Cemal gibi anlamadan bilmeden katılanlara. Tam o günlerde Cumhurbaşkanı İsmet Paşa Erzurum’a geliyor, daha önce oğlu için af dilekçesi veren Mükrüme Ana, başta vali olmak üzere hükümet yetkililerinin kolaylaştırıcılığı ile İsmet Paşa’nın yanına varıyor, ayaklarına kapanıyor, İsmet Paşa kaldırıp Ana’yı yerden derdini dinliyor ve ilgilenmeye söz veriyor. Romanın buraları ve Taycı Cemal’in anasına kavuşması bölümü son derece acıklı, ağlamadan okumak zor.
Ve bir zamanlar tarikat tarikat dolaşan Cemal ile çilekeş anası ömürlerinin sonuna dek Cumhuriyete ve İsmet Paşa’ya duacı oluyorlar.
Bu romanın bazı özellikleri var ki pek çok romanda bunlar yoktur.
Yazarın üslubu kolay kolay her yazarda görülmeyen ölçüde akıcı ve sürükleyici, kapılıp gidiyorsunuz elinizden bırakamıyorsunuz kitabı.
Bir gazeteci-yazarın gözü, kulağı, belleği topluma açık olmalı, almalı duyduğunu, gördüğünü, belleğini yeri geldiğinde çalıştırmalı ve bunları yapıtına aktarmalı.
Macit Gürbüz de öyle yapmış; kitaptaki halk deyişleri, kargışlar, atasözleri ve espriler romana ayrı bir tat, içerik ve nitelik katmış.
Söz buraya gelmişken, örnek vermemek olmaz. Verelim. İşte kadayıf dolmasının Erzurumca tarifi:
“Bir tutam gedayifi alırsan, az birez sallirsan, tel tel ayrilir birbirinden mübarek, sonra uşaği gundağa yatirir kimin avucun içine yatirirsan o bir tutam tel gedayifi. İçine bol cevizi döşirsen, başlirsan avucun içinde gıllamiya (yuvarlamak). Bağbarmağın çevürür, kalan dört barmak şekil verir. Mübarek olir gındıllik (yuvarlak). Gındılligi alirsan çırpılmış yumurtanın içine atirsan. Mübarekten bir ses gelir: şılloop. Oldi mi sapsari? Ordan atilir kızgın yağa. Atar atmaz mübarekten bir ses bir ses gelir: cızzz.
Kızardı mi , yağdan alir atirsan soyuk şerbetin içine. Mübarekten o zaman bir ses daha gelir: Dıllııınp.
Ahan da hazır, afiyetinen ye getsin.”
Ya betimlemeler, onlar da usta işi… Taycı Cemal’in kaçak yıllarında sık sık gördüğü idam kâbusları elbette yazarın imgeleminden çıkma, ama yazar bu kâbuslara gerçeklik ve korkunçluk kazandırmış.eOkuyanlar “idamın kâbusu idamdan betermiş” diyecekler.
Ya Cemal’in yolunun üstünde rastlayıp tanış olduğu eşkıyalar, hancılar ve o bilge ve yiğit çoban Pala Mazlum. Ya Diyarbakır’da görüp tanıdığı can dostlar, onlar bir yaşam ve tarih dersi… Ya ona onca yıl yoldaşlık eden atı “Jale”… Jale evet, Jale’nin bu romana katkısı büyük. Jale’yi de hiç unutmayacak okur.
Jale bağlamında at’la nefsi ilişkilendirmek… Macit Gürbüz, Kor Cemal’e bunu da yaptırıyor:
“Anadolu tasavvufunda at nefsi simgeler. Nefsine hükmeden, denetleyen, dizginleyen, ne kadar uzun soluklu olursa olsun, girdiği her yarışı kazanır. Bu gördüğün at bir cirit atıdır aynı zamanda, cirit ata sporumuzdur bilirsin. At nefistir dedim ya, bazen nefsin dörtnala senden önde gider, adeta şahlanır, onu dizginleyemezsin. Bazen kazanır, bazen kaybedersin.”
Evet bu kitap ne yazık ki e-kitap olarak yayımlandı. İsteme adresi şöyle:
https://www.macitgurbuz.com
