Doğada akarsuyun, içinden geçtiği yatağa ve yatak etrafında yaşayan canlılara yaşam, beslenme ortamı sağladığı gibi, su kenarına ve yakın alanlara da sağladığı eveparasyon suyuyla daha çok büyük bir fonksiyona sahiptir. Hatta yörede yaşayan insanlara sosyo kültürel katkısı da kaçınılmazdır. Bundan dolayı akarsu ve çevresinin yaşam alanı ile bütünleşik bir şekilde tasarlanması gerekmektedir. Sadece insanların sel ve su baskınından korunmasının hedeflenmesi ekolojik olarak yanlış olacaktır.
Bu manada 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle, Yapılacak Yardımlara Dair Kanun”unun 3. maddesine göre, “su baskınına uğrayabilecek yerlerde alınacak önleyici tedbirler Devlet Su İşlerinin bağlı bulunduğu bakanlıkça” düzenlendiğinden bu önerilerin muhatabı da ilgili bakanlık olacaktır.
Ancak yerinde yapılan incelemelerde (Erzurum Köprüsünden Bent Köprüsü arası) tespit edildiği üzere, Çoruh Nehrinin ıslahı çalışmasında akarsu yatağının daraltıldığı, daha derin bir yatağa indirildiği, kanal haline getirildiği hem taban hem de yan duvarlar betonlandığı ve bu şekilde su akışındaki sürtünme azaltıldığı ayrıca su yatağındaki doğal mendereslenme doğrusallaştırıldığı tespit edilmiştir. (Bakınız şekil 1, 2 ve 3) Yapılan bu iş su akış kontrolünde doğru olsa da yukarıda bahsedilen öncelikle sucul canlılar açısından son derece yanlış olmuştur.
Şekil 1. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesinin öncesi.
Şekil 2. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesinin başlangıç noktası.
Şekil 3. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesi Sonrası.
Bu manada 7269 sayılı “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle, Yapılacak Yardımlara Dair Kanun”unun 3. maddesine göre, “su baskınına uğrayabilecek yerlerde alınacak önleyici tedbirler Devlet Su İşlerinin bağlı bulunduğu bakanlıkça” düzenlendiğinden bu önerilerin muhatabı da ilgili bakanlık olacaktır.
Ancak yerinde yapılan incelemelerde (Erzurum Köprüsünden Bent Köprüsü arası) tespit edildiği üzere, Çoruh Nehrinin ıslahı çalışmasında akarsu yatağının daraltıldığı, daha derin bir yatağa indirildiği, kanal haline getirildiği hem taban hem de yan duvarlar betonlandığı ve bu şekilde su akışındaki sürtünme azaltıldığı ayrıca su yatağındaki doğal mendereslenme doğrusallaştırıldığı tespit edilmiştir. (Bakınız şekil 1, 2 ve 3) Yapılan bu iş su akış kontrolünde doğru olsa da yukarıda bahsedilen öncelikle sucul canlılar açısından son derece yanlış olmuştur.
Şekil 1. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesinin öncesi.
Şekil 2. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesinin başlangıç noktası.
Şekil 3. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesi Sonrası.
Tespit edilen bir diğer husus akarsu yatağının doğal yapısını bozduğundan tabanda yaşayan sucul omurgasızlar için hiçbir yaşama ortamı kalmadığı görülmüştür (Şekil 3 ve 4).
Yapılan betonlama işlemi ile su geçiş alanı daraltıldığından su akış hızı arttığı gözlemlenmiştir. Özellikle şehir içerisindeki köprüsünün altında ise akış hızının çok arttığı görülmüştür (Şekil 3 ve 4). Çoruh nehri bir çok balık türüne ve omurgasız canlı türüne yaşama ve barınma ortamı sunmakta olduğu bilinmektedir. Dünyada su kaynakları ıslahı, rehabilitasyonu ya da HES’ler planlanırken yanında doğal akışın ve yatağın ıslahı da beraberinde uzman kişilerce planlanmış. Proje daha sonrasında hayata geçirilmiştir. Bu tip çalışmalar başta ABD olmak üzere Japonya ve Avrupa ülkelerinde yüzyıllık bir geçmişe sahip iken biz yeni yapılan işlerde neden bu tecrübelerden yararlanmıyoruz?
Şekil 4. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesi Sonrası.
Yapılan betonlama işlemi ile su geçiş alanı daraltıldığından su akış hızı arttığı gözlemlenmiştir. Özellikle şehir içerisindeki köprüsünün altında ise akış hızının çok arttığı görülmüştür (Şekil 3 ve 4). Çoruh nehri bir çok balık türüne ve omurgasız canlı türüne yaşama ve barınma ortamı sunmakta olduğu bilinmektedir. Dünyada su kaynakları ıslahı, rehabilitasyonu ya da HES’ler planlanırken yanında doğal akışın ve yatağın ıslahı da beraberinde uzman kişilerce planlanmış. Proje daha sonrasında hayata geçirilmiştir. Bu tip çalışmalar başta ABD olmak üzere Japonya ve Avrupa ülkelerinde yüzyıllık bir geçmişe sahip iken biz yeni yapılan işlerde neden bu tecrübelerden yararlanmıyoruz?
Şekil 4. Çoruh Nehri (Erzurum Köprüsü) Islah Projesi Sonrası.
Böyle sert akıntılı sularda akıntı hızını geçebilmek balıklar ve sucul omurgasızlar açısından oldukça zordur. Bu manada bu alana doğru bir balık geçidi (türlere ve suya uygun) planlanması doğru bir uygulama olacaktır (Şekil 5). Suyun kanal haline getirildiği ve zeminde betonlanma yapıldığı alanlarda doğal taşlarla bir zemin oluşturulması da bir uygulama olacaktır (Şekil 6).
Şekil 5. Örnek bir balık geçidi (URL1).
Şekil 6. Zeminin düzeltilmesi uygulaması (URL 2)
Şekil 5. Örnek bir balık geçidi (URL1).
Şekil 6. Zeminin düzeltilmesi uygulaması (URL 2)
Sadece suda yaşayan canlılar değil kuşlar ve suya ihtiyaç duyan ve yan habitatlarda yaşayan yılan ve diğer omurgalılar (Ayı, kurt, domuz, sansar vs) suya günlük ihtiyaç duyarlar bunlar için de hayvan geçitlerinin projeye dahil edilmesi yerinde ve yararlı olacaktır (Şekil 7 ve 8)
Şekil 7. Yerinde tespit edilmiş bir görüntü. Güvercinler su ihtiyacını karşılamaya çalışıyor.
Şekil 8. Örnek bir hayvan geçişi.
Şekil 7. Yerinde tespit edilmiş bir görüntü. Güvercinler su ihtiyacını karşılamaya çalışıyor.
Şekil 8. Örnek bir hayvan geçişi.
Doğal görselliğin oluşturulması ve korunması adına beton duvarlar doğal taşlarla kaplanması doğru olacaktır. Su kenarlarındaki yürüme alanları da yöreye uygun ve doğal faunasında bulunan bitkiler kullanarak kaplanması yerinde olacaktır.
Yerinde yapılan gözlemlerde bir çok tesis ve şehir şebekesinden suya evsel atıkların karıştığı belirlenmiştir. Suyun kaynağı konumundaki Çoruh Nehri şehirden bu kadar kirleticinin karışması kesinlikle doğru değildir. Bunun da bir an önce yaptırımlarla çözülmesi gerekmektedir (Şekil 9 ).
Şekil 9. Bayburt İlinde şehir merkezinde tespit edilen kirletici kaynaklardan bazıları
Yerinde yapılan gözlemlerde bir çok tesis ve şehir şebekesinden suya evsel atıkların karıştığı belirlenmiştir. Suyun kaynağı konumundaki Çoruh Nehri şehirden bu kadar kirleticinin karışması kesinlikle doğru değildir. Bunun da bir an önce yaptırımlarla çözülmesi gerekmektedir (Şekil 9 ).
Şekil 9. Bayburt İlinde şehir merkezinde tespit edilen kirletici kaynaklardan bazıları
Yeni yapılacak 2. Etap işinde ise özellikle su tabanı betonlaması yapılmamalıdır. Yan duvarlardaki şev keskinleştirilmemeli ve mümkünse beton kullanılmamalı eğer kullanılacaksa da yan duvarlar doğal taşlarla kaplanmalıdır. Bakınız doğal örtü (Şekil 10).
Şekil 10. 2. etap proje bitim noktası (Bent Köprüsü)Yukarıda verilen bilgiler ve öneriler 1 günlük Bayburt İli arazi çalışmasından elde edilen bulgular ışığında hazırlanmıştır. Ayrıca daha detaylı çalışmalara da ihtiyaç vardır. Ancak elde edilen bulgular ışığında yapılacak ıslah ve iyileştirmelerin yerinde ve yaralı olacağı sonuç ve kanaatindeyim.
