Of-Çaykara-Bayburt D915 Devlet Karayolu Derebaşı Virajları Demirkapı Geçidi (Rakım: 2150 m)
AYHAN ÇELEBİ
Görsel 1: Demirkapı Geçidi, 1996 (Fotoğraf: Ayhan Çelebi)
Görsel 2: Rus Askerleri ve Yöre Halkı Demirkapı’da çalışırken, 1916 (Fotoğraf: Gürcistan Ulusal Parlamento Dijital Kütüphanesi)
1996 Yılı
TRT’de her yıl Kasım ayından itibaren bu anonsu sık sık duyarız: "Yoğun kar yağışı ve tipi nedeniyle D915 numaralı Of-Çaykara-Bayburt Devlet Karayolu’nun Derebaşı Mevkii 49. ile 57. km’leri arası trafiğe kapalıdır."(1)
Soğanlı Dağı’ndan doğup Of’ta Karadeniz’e dökülen Solaklı Deresi boyunca uzanan bu yol, Doğu Karadeniz’i Doğu Anadolu’ya bağlayan en kısa yoldur. Of-Bayburt arası 107 km’dir. (Görsel 3) Of-Çaykara tarafından gelinirken Karaçam’ı (Ogene) geçtikten sonra 1600-1650 metre rakımlı Derebaşı Mevkii’ne vardığınızda karşınıza birdenbire Soğanlı Dağı çıkar. (Görsel 4-5-6) Bu noktadan sonra yol, %6070 eğime sahip bir yamaç üzerinde açılan 13 viraj ile (Derebaşı Virajları) en sonunda Demirkapı olarak adlandırılan koca bir kaya kütlesini yararak Soğanlı Dağı’na çıkar. (Görsel 6-7-8) 2330 metre rakımındaki Soğanlı Geçidi’ni geçtikten sonra tamamı asfalt olan yol, benim de yaylam olan 2150 metre rakımlı Kılıçkaya’nın (Çençül yaylası) içinden geçerek Bayburt Ovası’na iner.
Derabaşı Virajları’nın muhteşem doğası hep ilgimi çekerdi. 1996 yılının Ağustos ayında tatil için yayladaki evimize gelmiştik. O zamanlar pek fazla bilinmeyen bu virajları fotoğraflamak için sabahın erken saatlerinde çocuklarımı da yanıma alarak Derebaşı Virajları’nın en üst noktası olan Demirkapı’ya gidiyordum. Sürekli sis ve çise olan bu vadide, ancak 5-6 gün sonra berrak bir hava yakalayabildim. Yol üzerinden yamaca çıkarak bir kaya parçası üzerinde durmaya çalıştım, kayıp düşmemem için iki yanımdan beni sıkıca tuttular. Bu esnada deklanşöre basıp tek kare olarak bu fotoğrafı çekme fırsatım oldu. (Görsel 1)
Daha sonraları, beğeni gören bu resmi büyütüp çoğaltarak birçok kişiye hediye ettim. Bir milletvekili aracılığıyla dönemin Başbakanı’nın evinin salonuna asıldı. Ardından Karayolları Genel Müdürlüğü’nün dergisinde ön kapak resmi oldu.(2) Türkiye’nin olağanüstü 100 yerini anlatan bir kitapta bu virajlara yer verilmiş, ancak hava koşullarından dolayı resmi çekilememişti. 2002 yılında kitabın yazarı ile Şirince’de karşılaştığımda, kitabın yeni baskısında kullanabilmesi için çekmiş olduğum bu fotoğrafı kendisine vermiştim.(3)
2003 yılında Google Maps’e (panoramio.com) yüklenen bu fotoğraf, dangerousroads.org sitesi tarafından fark edilip takipçileri arasında oylamaya sunulmuş ve 2015 yılında ‘dünyanın en tehlikeli yolu’ olarak seçilmiştir.(4) Bu şekilde yazılı ve görsel medyada sıkça yer almaya başlayan bu fotoğraf ve Derebaşı Virajları, The New York Post gazetesi dahil birçok uluslararası site ve gazetede haber olmuştur. (Görsel 9) Türkiye’de birçok otomotiv firmasının tanıtım ve reklam filmlerine ev sahipliği yapmıştır.
Bu virajlarda sadece 1972 yılında ölümlü bir araba kazası olmuş, bir yolcu minibüsünün iki alt viraja yuvarlanması sonucu 9 kişi hayatını kaybetmiştir. Bunun dışında, 10 Mayıs 2019 tarihinde Bayburt İli Özel İdare ekiplerinin iş makinaları ile yol açma çalışmalarını izlemek üzere Derebaşı Mevkii’ne gelen AA Bayburt Muhabiri A. Kadir Nişancı, Demirkapı Geçidi’nde karda kayıp uçuruma yuvarlanarak hayatını kaybetmiş, akabinde arama çalışmaları sırasında da 2 asker, Solaklı Deresi’nin akıntılarına kapılarak şehit olmuştur.
Bu yolun Karaçam ve Kılıçkaya mevkileri arasında yer alan Derebaşı Virajları, Soğanlı Dağı ve Soğanlı Geçidi’ni kapsayan yaklaşık 15 km’lik kısmı, yoğun kar ve fırtına nedeniyle her yıl kasım ayı ortalarından mayıs ayına kadar yaklaşık 6 ay trafiğe kapatılmaktadır. Yolun açık olduğu aylarda Of ve Bayburt’tan karşılıklı olarak her sabah belirli saatlerde hareket eden ve yaklaşık 2.5 saat süren minibüs seferleri mevcuttur.
1916 yılı
O yıllarda, bu bölgede ve böylesine zorlu bir coğrafyada bu yol neden ve nasıl yapılmıştı?
1. Dünya Savaşı devam ederken 1916 yılında sırasıyla Erzurum (16 Şubat), Trabzon (18 Nisan) ve Bayburt (16 Temmuz) Rus İmparatorluğu’nun Kafkas Ordusu tarafından işgal edilmişti. İşgal edilen bu şehirlerde savunma amaçlı istihkam ve tahkimat çalışmaları başlatıldı. Ancak Osmanlı 3. Ordusu’nun direnci kırılarak gerilemesi sağlanınca, Rus Ordusu’nun önceliği değişti. Çünkü Karadeniz üzerinden gelecek her türlü lojistik desteğin hızlı bir şekilde Doğu Anadolu’ya ulaştırılması gerekiyordu.(5)
Tiflis’teki Kafkas Ordusu Komutanı General Yudeniç, 22 Ağustos 1916’da Trabzon İşgal Kuvvetleri Komutanı general Şvarts’a gönderdiği emirde; Trabzon şehrinin savunması için yapılan her türlü inşaat çalışmasının yavaşlatılması ile mevcut teknik ve istihkam ekibinden 2 imar işçi grubu ve 2 mühendis şubesinin Of-Bayburt yolunun yapımı amacıyla acilen gönderilmesini istedi. Ayrıca Sürmene’den Platana’ya (Akçaabat) Trabzon üzerinden yapılacak dekovil (küçük demiryolu) hattının, Trabzon civarında yapılacak kale inşasından daha önemli ve ivedi olduğunu belirtti. Böylece deniz ve kara yolu ile Rusya’dan gönderilecek her türlü teçhizat ve malzeme Of’tan yapılacak bu karayolu üzerinden kısa süre içerisinde Bayburt ve Erzurum’daki birliklere ulaştırılabilecekti.(6) Bu güzergahın en kısa ve uygun yol olacağının tespitini, daha önce bu bölgede istihbarat amaçlı keşif gezileri yapan Rize Konsolosu (1900-1914) Albay Mayevskiy yapmıştı.(7)
O dönemde Rusya, mühendislik alanında oldukça gelişmişti. Planlanan yol Of’tan başlatıldı, Solaklı Deresi’ni takip ederek Derebaşı Mevkiine kadar ulaştırıldı. Bu noktada, dağın doğuya dönük olan 600-700 metrelik yamacında virajlar projelendirildi. 1916 yılının sonbaharında hızlı bir şekilde yol inşa çalışmalarına başlandı.
Yol yapımında Rus subay ve mühendislerin kontrolünde Rus askerleri ve yöre halkı görevlendirildi. Halktan çalışmalara katılmak isteyenler; o dönem para birimi olan Rus manatı veya un, şeker gibi gıda malzemeleri karşılığında çalıştı. (Görsel 2, 10)
Yolun yapımı yaklaşık 1 yıl sürdü. Derebaşı Virajları’nın yapımında oldukça zorlanıldı, özellikle Demirkapı Mevkii’nde yer alan taş kütlesinin parçalanması ve yontulması bir hayli güç oldu. Rus komutanının teşvik amaçlı "Parçalanan taş ağırlığında manat vereceğim." sözü hala yörede anlatılır. 1917 yılının sonbaharında yol yapım çalışmaları tamamlandı. Artık Of’tan yola çıkan bir vasıta aynı gün içinde Bayburt’a varabiliyordu.
Soğanlı Dağı’ndan geçerken, yol kenarlarına toplanmış ve döşenmeye hazır hale getirilmiş taşlardan oluşan öbeklere rastlanır. (Görsel 11-12) Bu taşlarla bir sonraki yıl virajlar ve dağ boyunca ilerleyen yol üzerine taş parke döşeme yapılması planlanıyordu.
Ancak, 1917 yılının ekim ayında Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin patlak vermesiyle Rus birlikleri geri çağırılır. Osmanlı Devleti ile Aralık 1917’de Erzurum Antlaşması imzalayan Ruslar; 1918 yılı 24 Şubat’ta Trabzon’dan, 21 Şubat’ta Bayburt’tan ve 12 Mart’ta Erzurum’dan çekilerek yaklaşık iki yıl süren işgali sonlandırırlar.
106 yıl önce inşa edilen bu yol, alternatif güzergahların yapıldığı son yıllara kadar, Of ve Çaykara halkını yaylalarına ulaştıran ve Karadeniz-Doğu Anadolu bağlantısında stratejik ve önemli bir rol oynayan ilk devlet karayoludur.
2020 yılında Trabzon valiliği, Derabaşı Virajları’nın başlangıç noktası Solaklı Deresi kenarına, tanıtım amaçlı bir tabela yerleştirmiştir. (Görsel 13)
KAYNAKÇA
1) Bulutlara Giden Yol TRT Belgeseli / Yapımcı: Zühre Saral / 2016
2) Karayolları Genel Müdürlüğü Dergisi 519. Sayı / 1999
3) Herkesin Bilmediği Olağanüstü Yerler, Boyut Yayınları / Müjde-Sevan Nişanyan / 2000
4) https://mapio.net/pic/p-4939367/
5) Trabzon Destanı: Günlük, Kiev, Trabzon, Finlandiya (Trapezondskaya Epopeya: Dnevnik, Kiev, Trapezond, Finlyandiya) / Mintslov S. P. / Berlin 1925 / s. 95, 96, 196
6) Kafkas Cephesindeki Büyük Savaş 1914-1917 (Velikaya Vayna na Kavkazkom Fronte 1914-1917) / Maslovskiy E.V. / Moskova, 2015 / s. 269, 337
7) Sultan Topraklarında Çarın Adamları: Rus İstihbarat Faaliyetleri Çerçevesinde Rize Rus Viskonsolosluğu (1879-1914) / Dr. Resul Turan / Hacettepe Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Dergisi 2019 Güz / s. 237
• Kaynaklara ulaşmamı sağlayan Moskova Devlet Üniversitesi doktora öğrencisi Furkan Şenokur’a teşekkürler…
Görsel 3: Bölgenin haritası (Karayolları Gen. Müd.)
Görsel 4: Zirvesi 2750 m. olan Soğanlı Dağı’nın doğu yamacına yapılmış olan Derebaşı Virajları, arkada Doğu Anadolu (internet)
Görsel 5: Derebaşı Virajlarının karşıdan görünüşü (İnternet)
Görsel 6: Demirkapı Geçidi (İnternet)
Görsel 7: Demirkapı’dan Derebaşı Virajlarının görünüşü (Fotoğraf: A. Çelebi)
Görsel 8: Demirkapı’dan Derebaşı Virajlarının görünüşü (Fotoğraf: A. Çelebi)
Görsel 9: 21 Ocak 2016 tarihli The New York Post gazetesi (İnternet)
Görsel 10: Demirkapı çalışmalarında dinlenen Rus askerleri 6
Görsel 11: Soğanlı Dağı üzerinde yola döşenmek için toplanan taş öbekleri (Fotoğraf: A. Çelebi)
Görsel 12: Soğanlı Dağı üzerinde yola döşenmek için toplanan taş öbekleri (Fotoğraf: A. Çelebi)
Görsel 13: Trabzon Valiliği’nin tanıtım panosu (Fotoğraf: A. Çelebi)
