Bayburt Postası
2016-06-23 12:41:33

Adı ve Bar’ı unutturulmak istenen bir Atatürk devrimcisi: Mehmet Turan

Cazim Gürbüz

23 Haziran 2016, 12:41

Bayburtlu Mehmet Turan… Yurduna ve yurdunun insanlarına aydınlık saçan, kısa ömrüne –o günün kısıtlı imkânlarına karşın- çok şeyler sığdırabilen bir devrimci…
Bayburt’un köklü ailelerinden birinin çocuğu… 1898 doğumlu… Ailesi seferberlikte (I. Dünya Savaşı) göç etmiş Kayseri’ye. İlk ve orta öğrenimini burada yapmış.

1918’de Bayburt kurtulur, o da ata topraklarına döner. Döner dönmez de sıvar kolları. Daha 21 yaşındadır. 
“Bayburt Gençler Yurdu” ve “İdman Spor Kulübü”nü kurar. Bayburtlu gençleri medrese karanlığından, içki, kumar ve sigara gibi zararlı alışkanlıklardan kurtarmayı amaçlar ve başarır büyük ölçüde.
Cumhuriyet ilan edildikten sonra, ilkokul öğretmen vekilliğini kazanarak öğretmenliğe başladı. Bayburt Halkevi Başkanlığı’nı da üstlendi. Halk kültürünün derlenmesi için önemli ve ciddi çalışmalar başlattı. Celalî ve İrşadî başta olmak üzere Bayburtlu birçok halk şairi, onun sayesinde kayda geçirildi ilk kez.

Ve bir de kendi adıyla anılacak bir bar (halay) icat etti. Neden icat etti, çünkü Bayburt’ta kadınlar erkeklerle birlikte bar tutmuyorlardı, kadın ayrı erkek ayrı oynuyordu. Mehmet Turan Bey, bunu yıkmak için kadın ve erkeğin birlikte oynayacağı ve batılı figürlerin de olacağı bir bar düşledi ve ezgisiyle birlikte ortaya çıkardı.

Bu bar, ilk kez Trabzon’a gelişinde Atatürk’ün huzurunda oynandı. Atatürk oyun kendisine sunulduğunda, yerinden kalkarak oyuna katıldı, bir bayan oyuncu ile kısa bir süre oynadı, valslerdeki gibi bir dönüş figürü yaptı. Mehmet Turan Bey ve bar ekibi, bu figürü “Ata Figürü”
olarak belledi ve oyuna monte ettiler. Atatürk, bu oyundan dolayı, Mehmet Turan Bey’i kutladı, çalışmalarını övdü, bir daha Trabzon’a geldiğinde, Bayburt’a da uğrayacağını ve bu oyunu Bayburt’ta da oynayacağını söyledi. Ancak bu olamadı, Atatürk Trabzon’a tekrar, hastalığının iyice arttığı dönemde gelebildi ve bu yüzden hemen geriye dönmek zorunda kaldı. Mehmet Turan’sa 1936 yılında genç yaşta dünyasını değişmişti zaten.
Şimdi hazır söz buraya gelmişken, “Mehmet Turan Barı”
hakkında, fakültede Devrim Tarihi hocamız olan Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu’nun yönelttiği haksız eleştirilere değinmek istiyorum. Kırzıoğlu, çalışkan bir bilim adamı idi, ne ki, kimi zamanlar uçuk kaçık, ipe sapa gelmez savlar icat eder, bunları ciddi ciddi savunur ve eserlerine de alırdı bunları. Tek bir çarpıcı örnek vereyim: Kürtlerin Türklüğüne kanıt olarak anlatılan şu meşhur “kart-kurt” hikâyesi vardır ya, işte onun mucidi Kırzıoğlu’dur. İşte bu Kırzıoğlu Hocamız, Mehmet Turan Barı’na “uydurma” diyordu. Tarihi özelliği yokmuş. A Hoca, öteki barların ve tüm halk oyunlarının hepsi de uydurma değil mi? Birileri bir gün, bir yerlerde, bir şeylerden esinlenerek uydurmuşlar, oynana oynana da geleneksel olmuşlar. Kaldı ki, ülkeyi kurtaran ve bu Cumhuriyeti kuran o büyük devrimci, bu barı beğenip bir de figür eklemişse, akan sular durmalı. Ama durmuyor, Devrim Tarihi Hocam, devrimi yeterince benimseyememişti.
Evet neyse, biz Mehmet Turan Bey’e dönelim. Mehmet Turan Bey, kendi imkânlarıyla Fransızca ve Almanca da öğrenmişti. Hem de tercümanlık yapacak ölçüde. Bu kibar ve terbiyeli genç 1924 yılında, Trabzon’dan Erzurum’a seyahat eden bir Alman aileye tercümanlık etmektedir. Yol boyu aracın içinde Alman kadına bir kez bile “alıcı gözle” bakmaz, oysa kadının gözü hep bu yakışıklı delikanlıdadır. Kadının ve Turan’ın durumunu izleyen ve her şeyin farkında olan Alman Koca, ahlakına ve sağlam karakterine hayran olduğu bu değerli aydınla ölünceye dek mektuplaşmıştır.

Bayburt’a yaptığı diğer hizmetlerini de sayalım Mehmet Turan’ın:

-Okul çağını geçmiş Bayburtlular için okuma-yazma kursları açtı.

-Bayburt’ta “Koruk”
mevkii olarak bilinen yere çok sayıda ağaçlar diktirerek orayı güzel bir mesire yeri haline getirdi. Bu mesire yerindeki spor tesisleri de onun eseri.
Mehmet Turan bu işte… Anmak, örnek almak, gençliğe anlatmak gerek…

Gerek de, günümüz Bayburt’unda bu gereğin G’si bile yok… Bayburt’a son 30 yılda egemen olan dinci zihniyet, Mehmet Turan’ın adını anmıyor, ananları da lanetliyor.

Neden? Birinci sebep o bar. Kadınla erkeği bir arada oynatmak ona mı kalmış? Hem zaten o bar uydurma, icat bar mı olurmuş?.. Atatürk’ün bu barı beğenmesi ise tepkinin dozajını artıran özel bir neden elbette.

Ve yıllardır bazı özel ve zorunlu durumlar hariç, oynanmıyor bu bar, yok sayılıyor. Mehmet Turan’ın adı da anılmıyor bugünün Bayburt’unda; “Menzil Şeyhi”
kadar, nurcu lider “Kırkıncı Hoca” kadar saygınlığı ve değeri yok.
Bu zihniyet öyle bir zihniyet ki, yalnız Mehmet Turan’ı değil, Cumhuriyet ve devrimlerle barışık tüm Bayburtluları da unutturmak istemektedir. Birkaç yıl önce bu kafadaki bir yobazla tartıştım, Erzurum Kongresi’nde Bayburt’u temsil eden ve Bayburt’ta uzun yıllar Belediye Başkanlığı yapmış olan Tevfik Çoruh’tan söz ettim. “İttihatçı Kavat”
karşılığını aldım. Ağzım bir karış açıkta kaldı.

Bu yazı bu tür saplantıları yıkmak için belki bir sebep ve vesile olur. Hem de Mehmet Turan gibi Atatürk devrimcilerine minnet borcumuzu az da olsa ödemiş oluruz.

Apaydın bir Bayburt görmek dileğiyle… 

Yorumlar (27)

gada. 8 Yıl Önce

O bara muhalif olan dindonların kızlarını bilirim hem de iyi bilirim. Neyise aşmiyim ağzımi.

Hakan can 8 Yıl Önce

Medrese gibi selcuklunun osmanlinin ilim yuvasına karanlık diyen ateist felsefesine sahip medeniyeti aslını inkar etme olarak algılayan birinin saçmalıkları... Sorarım cumhuriyet tarihin parlak yıllarından itibaren Bayburta hangi fabrika kurulmuş..

Hakan can 8 Yıl Önce

Medrese gibi selcuklunun osmanlinin ilim yuvasına karanlık diyen ateist felsefesine sahip medeniyeti aslını inkar etme olarak algılayan birinin saçmalıkları... Sorarım cumhuriyet tarihin parlak yıllarından itibaren Bayburta hangi fabrika kurulmuş..

Çağrı Çoruh 8 Yıl Önce

Sayın Mahlas, sizin gönlünüzdeki Bayburt, tarikat ve cemaatlerin kontrolünde olan bir Bayburt olabilir, bizim tercihimiz bu değildir, çünkü bunun karanlık bir yol olduğu, işin IŞİD kafasına kadar gittiği bellidir... Mehmet Turan Bar'ının o malum zihniyetin içine sinmediğini herkes biliyor. Bayburt'ta 50 yıl önce içkili lokanta vardı bugün yok, bu yokluk (içki ile başı hoş olmayan biri olarak söylüyorum bunu), özgürlük ve hoşgörü yokluğu demektir. Yani bizim dede ve babalarımız dinden yana yaya mıydılar? Sizler geldiniz de bu memleket dinine tam olarak o xzaman mı kavuştu? Geçin bunları, bu bayat argümanları, bunların zerre kadar inandırıcılığı kalmadı. Burası Suudi Arabistan değil...

İldeniz Kutlutöre 8 Yıl Önce

Hakan Can, Osmanlı döneminde Bayburt fabrikalarla mı doluydu? Bayburt'a 2 km yol mu yapmıştı Osmanlı? Çoruh'un her yıl yağmur mevsimlerinde şehri istila ettiği tarihen sabit... Yani Çoruh'un selinden şehri koruyacak bir set bile yapmamış Osmanlı... Bayburt uygarlığı Cumhuriyetle birlikte gördü... Senin zihniyetin yüzünden şimdi yine gerilere düşüyor...

mahlas 8 Yıl Önce

sayın yazar keşke sadece Mehmet TURAN Bey'i anlatsa idi. Onun şahsını kullanarak bu milletin tarihini ve değerlerini aşağılaması hiç sık olmamış. Bu millet tarihiyle ve değerleriyle bu günlere gelmiştir. Cumhuriyet öncesini yok saymak kendi tarihini bilmemek veya kasıtlı olarak kabul etmemektir. Ayrıca hiçbir medresede içki kumar vb. kötü alışkanlıklar insanlara kazandırılmamıştır. Bu alışkanlıkların bu millete musallat olduğu ve batıcılık adına özendirildiği yıllar bellidir. Şunu unutmamak gerekir ki tarih ve kültür şehri olan bu memlekette yaşayan halk dindardır. Şehirde bulunan tarihi yapılarda bunu kanıtlamaktadır. Mehmet Turan da Mehmet Turan Barı da bu memleketin bir değeridir. Halen okullarımızda öğretilmekte ve oynanmaktadır. Mehmet Turan'ın bahane edilerek bu memlekette yaşayan insanlara dinci yaftası vurulması dindar olmanın suç sayılması maalesef bu memleketin değerlerini kültürünü tarihini örfünü adetini benimsemeyen batıcı,baskıcı, jakoben bir kafanın ürünüdür.

Unutmadk 8 Yıl Önce

O bari unutturmaya çalışanların çocukları şimdi düğünlerde Avrupa tarzı müzikle sarılıp erkekli kızlı dans ediyorlar

Çağrı Çoruh 8 Yıl Önce

Ve bu cevap da Hakan Can Bey'e... Cazim Gürbüz'ün Yeniçağ'da yazdığı bir yazının erişim adresini veriyorum, bu yazı ve onun diğer yazılarını oku, sen çok geride kalmışsın. Osmanlı Medreselerinde ilim milim yoktu, olmadığı için çöktü. Oku oku: http://www.yenicaggazetesi.com.tr/osmanlida-hoca-nufuzu-37721yy.htm

Eroğul 8 Yıl Önce

Osmanlı Medreselerinde ilim, Osmanlı'da İslam'ın en hasının olduğunu sanan arkadaşlara, bu da benden olsun (yazarın bir başka yazısı): http://www.kocaeligazetesi.com.tr/osmanlida-insan-eti-satislari-kizin-izin-verirse-kullan-fetvasi-612222yy.htm

onur 8 Yıl Önce

nereden çıktı bu mehmet turan mı ne kültürüne benliğine maneviyatına yabancı gideceği yere gitmiş millet onun neyini hatırlasın

Hakan can 8 Yıl Önce

Eroğul arkadaşım. bakış açısı sen Osmanlı nın son 10 yılına bakıyorsun ben ise ortaçağ karanlığını yıkıp yeni çağ açan 8 yabanci dil bilen fatih e. gumde 8 saat kitap okuyan yavuza. kanun yapan dusmanlarinin bile muhtesem dedigi kanuniye.başka sana ne diyebilirim ki...

bayburtlu 8 Yıl Önce

cazim bey bayburtlu olabilirsiniz ama bayburtlu ruhuna sahip değilsiniz medreseye karanlık diyecek kadar cahilsiniz

Hakan can 8 Yıl Önce

Çağrı çoruh arkadaşım medreseler Osmanlıdan değil Selçuklu dan kalmıştır istersen sende kurucusu olan nizamul mülkün hayatını oku o ki malazgirt kahramani alparslanin has beylerindendi dediğin gazetenin hangi zihniyette olduğu gayet belli onun için sağol ben almayayim

bayburtlu 8 Yıl Önce

gada rumuzuyla yazan dindon. şerefin haysiyetin paçalarından dökülüyor, insanın bir mahremi birde namahremi vardır elin bunun kızının neyini biliyorsun aziz mübarek günde sarhoş musun ne yazdığının farkında mısın ağzını açsan lağım dökülür

Hakan can 8 Yıl Önce

İldeniz kutlutore arkadaşım Osmanlı döneminde bayburda birşey yapılmadığı doğrudur maalesef bu bayburtun kaderi böyle. Ha cumhuriyet döneminde uygarlgık geldi medeniyet geldi demek için cumhuriyet döneminin eserini görmek lazım sizin zihniyetiniz kaç fabrika kactane üniversitesi kurdu insanları yaftalamak ywrine

Erdem Şenoğul 8 Yıl Önce

Mehmet Turan unutulmamıştır, diyen arkadaşın mensubu olduğu kesim, bir güne bir gün, Mehmet Turan'ı, andı, yeni nesillere örnek gösterdi mi? Yok, asla... Onların idolleri belli...Ne zaman ki Cazim Gürbüz hemşerim yazdı, o zaman kuru kuru kurban olum... Yemezler efendi..

69 8 Yıl Önce

Bayburt'ta bu insanlar nereden türedi. Burası Arabistan değilmiş miş. Ulan burası müslüman memleket degil mi. Kizlar erkekler bir arada oynayacakmış, ilk atanin onunde oynanmış. Lağım gibi bir yazi. Bayburt Osmanli zamaninda sancak beyliği idi. Camilerin tümü, övündüğümüz herşey o zamandan kalma. Cumhuriyet donemi ne değer verdi memleketime. Medrese karanlık mış. Medreseye karanlik diyen zihniyetin kalbi kapkaranlik tir. Allah islah etsin. Memleketimle övünüyorum diyordumda bu zihniyetleri öven kişiler ile ayni memleketli olduguma inanamıyorum.

69 8 Yıl Önce

Benim yorumu niye yazmiyorsunuz. Bi daha sizle muhatap olmam bayburtvpostasi

Hasan Alihocagil 8 Yıl Önce

Mehmet Turan Barı'nın unutturulmak istendiğine delil mi istiyor arkadaşlar? Alın işte Kültür Bakanlığının Bayburt Barlarına dair yazısı, var mı burada Mehmet Turan Barı? İşte erişim adresi, bakın: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78934/bayburt-barlari.html

Fettah 8 Yıl Önce

Gecmisine hakaret et, sövüp say, cagdas ol, modern ol, demokrat ol!.."Medrese karanligi"?..Bu tarz Bayburt`ta yemez, Izmir-Alsancak cok daha uygun prim yapmak icin!Yazar degil, algi prof.`u sanki mubarek...Kizli erkekli bar oynatmis, bunu bir devrim diye millete yutturmaya calisiyor sayin(!) yazar...Keske yaziyla degilde karsilikli bu konuyu konusabilseydik demi!

Ahmet Çağıldak 8 Yıl Önce

Cazım bey, bağımsız, aydınlık bir ülke; çağdaş ve uzlaşmacı bir yurttaşlık adına vazgeçmek yok. Eğitim uzun ve meşakkatli bir süreç. Ve bedeli ağır..

Umut An 8 Yıl Önce

Ahlaklı ve karakterli gençler Medreseden de çıkar Hocam!

Ş.N 8 Yıl Önce

Mehmet Turan Beyin hatırlarını en az casim bey kadar bilirim. Maşukizade Mehmet Bey çok genç yaşta büyük izler bırakarak ebediyete intikal etmiştir. Mamafih, Casim Bey kusura bakmasın ama sapla samanı birbirine acaip karıştırmış. Ben Mehmet Turana minnet borcumu devrimci hesabı üzerinden ödemek istemem. Türkiyede devrimcilerin, kültürümüzü nasıl kökünden devirdiklerini bizim devrimci gürühu pek bilmez ya da anlamak istemez. " Mutlu Ol bu bir emirdir" fragmanı Türkiyedeki devrimcilerin kültüre nasıl yabancılaştıklarının aynıyla resmidir. Casim bey, biraz Mümtaz Turhan, Biraz Erol Güngör okuyun. Sonra bu yazılarla bizleri irşad edin emi?

arif hikmet 8 Yıl Önce

Kafa hala aynı kafa.medrese karanlık değil, o günlerde karartılmış olabilir. Ama yazar nedense mesreseyi karartı.hangi islam terbiye ve kültürümüzde erkekli kadfınlı oynama geleneğimiz var.sayın yazar kınıyorum yazını. İslam terbiyesinden utanıyor musun?Mehmet Turan o günlerde bize ait olmayan bir kültürü yerleştirmeye çalışmış sen de alkış tutuyorsun. Adı da oldu Bayburt kültürü.kendinize geleim yazılan yazıyı kınıyorum. Aslınıza dönün.

Murat yetişen 8 Yıl Önce

Neden sevmiyorsun diyorlar atatürkü cevap aslinda hep açık devrim naralariyla islama saldiranlar yuzunden sevmemeye devam edeceğim ne kurulan bu cumhuriyete saygim var olacak nede kendisine taki onu sevenler benim inancima gecmisime saygi duyana denk

nevzat oğuz özer 1 Ay Önce

Mehmet Turan bey babannemin kardeşidir. Ancak herşeyden önce bir Bayburtlu olarak böyle bir insanın hemşehirlisi olarak gurur duydum.

Ahmet 5 Gün Önce

Mehmet Turan bey Bayburt un Cumhuriyet dönemi ilk öğrencilerinden. Selahattin Tuncer gibi. Hocaları Medrese mezunu Ahmet Hasbi efendi ve ikisi de bu islam alimine çok bağlı ve saygılılar. Tartışanlar bunu bilsin istedim.

Sitemizden en iyi şekilde faydalanmanız için çerezler kullanılmaktadır.