İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’nın (İSMMMO) ‘Cezalandırılıyoruz’ raporunda, devletin kamu düzenini sağlamak amacıyla kestiği para cezalarının 4.5 yılda 68 milyar lira olduğu bildirildi. İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, verilere ilişkin değerlendirmesinde, kesilen rekor ceza tutarlarına karşılık tahsilatın ise çok düşük oranlarda kaldığına dikkati çekti. Yahya Arıkan, “Bu rakamlar, olur olmaz yerde ceza kesildiğini, ancak konu davalık olunca idarenin kaybettiğini gösteriyor” ifadesini kullandı.
İSMMMO’nun Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün verilerinden yararlanarak yaptığı hesaplamaya göre yayımladığı ‘Cezalandırılıyoruz’ raporunda, devletin kamu düzenini sağlamak amacıyla kestiği para cezalarının hızla arttığı ve 2009 yılının ilk altı ayında 15 milyar lirayı geçtiği belirtildi.
İSMMMO’nun hesaplamasında, son 4.5 yılda ağırlığı vergi cezaları olmak üzere ayda ortalama 1.2 milyar liralık para cezası kesildiği ifade edildi.
Doğan Yayın Holding’e kesilen 3.7 milyar liralık vergi cezası da eklendiğinde 4.5 yılda kesilen ceza miktarının 68.2 milyar lirayı bulduğu duyurulan açıklamada, bu miktara karşılık 2005 ile 2009 yılları arasında, Doğan Yayın Holding’e kesilen 3.7 milyar lira hariç, tahakkuk eden toplam 64.5 milyar liralık para cezasının sadece 14.5 milyar lirasının tahsil edilebildiğinin altı çizildi.
Cezaların yüzde 75’inin ekonomik olarak çekim merkezi olan 10 ilde kesildiği ifade edilen açıklamada, buna karşın, 4.5 yılda sadece yüzde 22.4’ü yani 19 milyar lirasının tahsil edilebildiği vurgulandı. Kesilen para cezalarından her kent nüfusu ve ekonomik büyüklüğü oranında payını aldı.
En karşı çıkan İstanbul
Bu yolla sağlanmaya çalışılan ‘kural ve düzene’ en çok karşı çıkan il ise nüfus ve ticari kuruluşların yoğunluğu nedeniyle İstanbul oldu. 2009 yılının ilk altı ayında 4.8 milyar lira ceza tahakkuk ettirilen İstanbul’un son 4.5 yıllık faturası 20 milyar liraya yaklaştı. 4.5 yıllık ‘itaatsizlikte’, İstanbul’u, 8.2 milyar lirayla başkent Ankara izledi.
Türkiye’nin en çok göç alan kentlerinden İzmir 5.4 milyar lirayla bu üçüncü sıraya yerleşirken, aynı ‘kaderi’ paylaşan Mersin 2.9 milyar lirayla dördüncü oldu. Turizmin gözdesi Antalya, otomotivin kalbi Bursa, tekstilin merkezi Adana ile sanayi kenti Kocaeli en çok ceza kesilen iller sıralamasında ilk 10’u oluşturdu.
Söz konusu 10 kente 2005-2009 yılları arasında kesilen 48.7 milyar liralık ceza Türkiye genelindeki kesilen cezaların yüzde 80’ine ulaştı.
Gelir sayılmamakla birlikte bütçedeki gelir kalemleri arasında yen alan para cezalarının yüzde 30.6’sı yakın kısmı da İstanbul’da kesildi. Ekonomik faaliyeti düşük, nüfus yoğunluğu az olan, gelirinin önemli kısmı tarıma dayanan kentlerde cezalarda düşük oldu. 2005 ile 2009 yılları arasında en az para cezası tahakkuk ettirilen kentlerin başında 8.2 milyon lirayla Bayburt geldi.
Diğer dört il ise sırasıyla 12.4 milyon lirayla Tunceli, 17.1 milyon lirayla Gümüşhane, 17.6 milyon lirayla Hakkari ve 19.5 milyon lirayla Siirt’ten oluştu.
Tahsilat düşük
İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, kesilen rekor ceza tutarlarına karşılık tahsilatın ise çok düşük oranlarda kaldığına dikkati çekti. Arıkan, “Bu rakamlar, olur olmaz yerde ceza kesildiğini, ancak konu davalık olunca idarenin kaybettiğini gösteriyor” diye konuştu.
Mali müşavirlerin zaman zaman bu konuda mağdur olduğunu ifade eden Arıkan, şunları kaydetti: “Muhasebe meslek mensupları da mağdur olabiliyor. Mali müşavir vergi beyannamesinde hata ettiği zaman, bunu vaktinde düzeltirse sorun yok. Ancak firmaların mal alım ve satımına ilişkin yapılan beyanlarda, formda herhangi bir harf hatası yaparlarsa mükellefe ceza kesilebiliyor. Mükellef ile Gelir İdaresi arasındaki köprü konumunu üstlenen müşavir, bunun için uğraşabiliyor ya da ceza üstünde kalabiliyor. Elektronik ortamda verilen alım-satıma ilişkin formlar 15 gün sonra düzeltilirse 1000 lira idari para cezası kesiliyor. Oysaki bu beyan ödenecek vergiyi bile etkilemiyor. Bu işlemin adı, karşıdakinin hatasından faydalanmaya çalışmaktır.”
Yasayla belirlenen kuralların dışına çıkanların hapis ya da para cezasına çarptırılmasının toplumsal yaşamın vazgeçilmesi olarak nitelendiren İSMMMOB Başkanı Yahya Arıkan, buradaki ana amacın kamu düzeninin sağlanması olması gerektiğini kaydetti. Arıkan, Maliye Bakanlığı’nın, bu yolla sağlanan girdileri ‘vergi cezası, idari para cezası ve diğer cezalar’ adı altında bütçenin gelir kalemleri arasında gösterirken de amacın ‘geliri değil, kamu düzeninin sağlanması’ olduğunu ifade etti. İSMMMO’nun hazırladığı ‘Cezalandırılıyoruz’ raporunda devletin yakaladığı zaman gözünün yaşına bakmadan nelere ceza kestiğinin de listesi bulunuyor. Listede çarpıcı örnekler de yer alıyor. Örneğin çocuğunu okula görmeyen aileye para cezası kesiliyor.
Sağlıkta para cezaları
* Uzman olmayıp da laboratuar açanlar veya izinle açtıkları laboratuvarları uzman olmayan kişilere bırakanlara, diploma ve belgesi olmadığı halde ebelik yapanlara, idari para cezası uygulanırken, sahte doktor ve diş hekimlerine hapis ve adli para cezası verilebiliyor. Bu cezalara sıkça rastlanabiliyor.
* Diplomasız diş protez teknisyenliği yapanlar adli, yetkisi olmadığı halde hemşirelik yapanlar idari para cezasına çarptırılıyor.
* Kayıt, malzeme, alet, eşya ve binaların sıhhi koşullarında eksiklikleri zamanında gidermeyen özel hastanelerle, laboratuvar tetkiklerini gerçekleştirmeden ameliyat yapan özel hastane doktorlarına idari para cezası veriliyor.
* Hastalarını yerine vekil bırakmadan izinsiz terk eden uzman doktorlarla, hastalardan, fazla ücret alan özel hastaneler idari para cezasına, kaçak ilaç getirenler ise ilaçların miktarı ve değerine adli para cezasına uğruyor.
Yolcu indirene ceza
* Sürücü mesleki yeterlilik belgesi almadan karayolu yük ve yolcu taşımacılığı faaliyetinde bulunan işletmeciler ve şoförler idari para cezası öderken terminal ve ara durak dışında yolcu indirip bindiren taşımacılar da cezaya çarptırılıyor. Bilette tayin edilen yeri başka bir kişiye satanlara her yolcu için taşıma ücretinin beş katı ceza verilebiliyor.
* Kıyıda ve uygulama imar planı bulunan sahil şeritlerinde, duvar, çit, parmaklık, tel örgü, hendek, kazık ve benzeri engelleri oluşturanlarla, kıyılardan kum, çakıl alan veya çekenler para cezası ödemek zorunda kalıyor.
Rastgele tarım yasak
* İzin belgesi almadan veya alınmasına rağmen, izin verilen kısmın dışında fazla ya da farklı yerde kenevir ekimi yapanlarla, izinsiz olarak çeltik ekenlere, ektikleri her dekar için idari para cezası kesiliyor. Zeytinliklerine bakmayan üreticilerle, izinsiz zeytin ağacı kesen veya sökenlere ağaç başına idari para cezası uygulanıyor.
Okula göndermeyene ceza
* Yapılan tebliğe rağmen çocuğunu okula göndermeyenlere, okula gitmediği her gün için ceza kesilirken, göndermeme sebebini okul idaresine bildirmeyenlere de idari para cezasına uğruyor.
* Seçim kurulları veya kurul başkanları tarafından alınan karar ve tedbirlere, uyarılara rağmen uymayanlar idari, uyulmasını zorlaştıran hapis ve idari para cezasıyla karşı karşıya kalıyor.
* Hakkında yayın durdurma kararı verilen özel radyo ve TV kuruluşlarının sorumluları da idari para cezası ödüyor.
Posta kutusu açmak suç
* İzin almadan posta ve abone kutularını açmak ya da açacak anahtarları yapmak ve kullanmak, otomobillere posta aracı görünümü vermek idari para cezasına neden oluyor.
* Suç oluşturmasa da tehlikeli maddeleri postayla göndermek idari, izinsiz olarak ticari amaçla posta faaliyetinde bulunmak ise hapis ve adli para cezasıyla cezalandırılıyor.
* TBMM’ye, mahkeme salonları ile eğitim ve öğretim kurumlarına, silahla giren veya buralarda silah taşıyan kişilere de adli para cezası veriliyor.
İşyerleri dikkat: Bunları sakın yapmayın, ceza yersiniz!
İSMMMO’nun hazırladığı ‘Cezalandırılıyoruz’ raporunda işyerleri için de çok önemli tüyolar yer alıyor. Kamu idaresinin nelere ne amaçla ne kadar cesa kestiği raporda tek tek sıralanıyor:
* İşyerinin açılışını ve kapanışını bildirmemek, işyerini bildirme yükümlülüğüne aykırı davranmak.
* İşçilere eşit davranmamak
* Geçici iş ilişkisine ilişkin yükümlülüklere uymamak
* Çalışma koşulları belgesini vermemek
* Çağrı üzerine çalışma hükümlerine aykırı davranmak
* İşten ayrılan işçiye çalışma belgesi vermemek, belgeye gerçeğe aykırı bilgi yazmak
* Madde hükmüne aykırı olarak işçi çıkartmak (toplu işçi çıkarma)
* Özürlü ve eski hükümlü çalıştırmamak
* Ücretle bu kanundan doğan veya TİS’den yada iş sözleşmesinden doğan ücreti kasten ödememek veya eksik ödemek
* Ücret hesap pusulası düzenlememek
* Yasaya aykırı ücret kesme cezası vermek veya kesintinin sebep ve hesabını bildirmemek
* Asgari ücreti ödememek-eksik ödemek
* Fazla çalışma ücretini ödememek veya işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay içinde vermemek veya işçinin onayını almadan fazla çalışma yaptırmak
* Yüzdeyle ilgili belgeyi temsilciye vermemek
* Yıllık ücretli izni yasaya aykırı şekilde bölmek
* İzin ücretini yasaya aykırı şekilde ödemek veya eksik ödemek
* Sözleşmesi fesh edilen işçiye yıllık izin ücreti ödememek
* Yıllık izin yönetmeliğinin esas usullerine aykırı olarak izni kullandırmamak veya eksik kullandırmak
* Çalışma sürelerine ve buna dair yönetmelik hükümlerine uymamak
* Telafi çalışması usullerine uymamak
* Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği düzenlemelerine uymamak
* Ara dinlenmesini uygulamamak
*l İşçileri geceleri 7.5 saatten fazla çalıştırmak, gece ve gündüz postalarını değiştirmemek
* Çocukları çalıştırma yaşına ve çalıştırma yasağına aykırı davranmak
* Yer ve su altında çalıştırma yasağına uymamak
* Çocuk ve genç işleri gece çalıştırmak veya ilgili yönetmelik hükümlerine aykırı hareket etmek
* Doğum öncesi-sonrasında kadın işçiyi çalıştırmak veya ücretsiz izin vermemek
* İşçi özlük dosyasını düzenlememek
* Çalışma sürelerine ilişkin yönetmeliklere muhalefet etmek
* İş sağlığı ve güvenliği hükümlerine aykırı davranmak
* İş sağlığı ve güvenliği tüzük ve yönetmeliklerine aykırı davranmak
* Kurma izni ve işletme belgesi almadan işyeri açmak
* Faaliyeti durdurulan işi izin almadan devam ettirmek, kapatılan işyerini açmak
* İş sağlığı ve güvenliği kurullarının kurulması ve çalıştırılmasıyla ilgili hükümlere aykırı davranmak
* İşyeri hekimi çalıştırma ve işyeri sağlık birimi oluşturma yükümlülüklerine uymamak
* İş güvenliği ile ilgili görevli mühendis veya teknik eleman görevlendirme yükümlülüğünü yerine getirmemek
* Ağır ve tehlikeli işlerde 16 yaşından küçükleri çalıştırmak veya yönetmelikte gösterilen yaş kayıtlarına aykırı işçi çalıştırmak
* Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar için sağlık raporu almamak
* 18 yaşından küçük işçiler için sağlık raporu almamak
* Gebe ve emzikli kadınlar hakkındaki yönetmelik hükümlerine uymamak
* İş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerine aykırı davranmak
* İş ve işçi bulmaya aracılık faaliyetini İş-Kur’dan izin almadan yürütmek
* Teftiş sırasında davete gelmemek, ifade ve bilgi vermemek, gerekli olan belge ve delilleri getirip göstermemek, iş müfettişlerinin 92/1.fıkrada yazılı görevlerini yapmak için kendilerine her çeşit kolaylığı göstermemek ve bu yoldaki emir ve isteklerini geciktirmek, yerine getirmemek.
* İfade ve bilgilerine başvurulan işçilere işverenlerce telkinlerde veya kötü davranışlarda bulunmak
* İş müfettişlerinin teftiş ve denetim görevlerinin yapılmasını ve sonuçlandırılmasını engellemek
* Söz konusu suçların işlenmesi durumunda 88 lira ila 9 bin lira arasında değişen miktarlarda para cezası uygulanıyor İşçilerle ilgili tutarlar işçi başına ceza olarak fatura yansıyor.
