1. FLORA VE VEJETASYON
1.1. FLORA
Yıldırım Çayının (Çoruh) daha az antropojen etkiye maruz kaldığı “Şehir Parkı Asmalı Köprüsü” öncesi ve “Bent Köprüsü” sonrasında kıyılarda; nispeten yavaş aktığı alanlarda Kamış (Typha sp.) ve Saz (Juncus sp.), hızlı aktığı alanlarda ise Söğüt (Salix sp.) hâkimdir (Şekil 1). IUCN ölçütlerine göre; doğada yaşamını devam ettiren ve hakkında yeterince bilgi bulunan bitki türleri Kritik (CR, Critically Endangered), Tehlikede (EN, Endangered), Duyarlı (VU, Vulnerable), Tehdite Yakın (NT, Near Threatened) veya Düşük Riskli (LC, Least Concern) olarak tanımlanan tehdit kategorilerinde değerlendirilir. Bunlardan CR, EN ve VU koruma gerektiren kategorilerdir. Yıldırım Çayının (Çoruh) Bayburt il merkezinden geçen bölümünde CR, EN veya VU kategorisine giren bitki türü yoktur.
Şekil 3. Yıldırım Çayı Şehir Parkı Asmalı Köprüsü civarında topraklı-çakıllı kıyı habitatı.
1.1. FLORA
Yıldırım Çayının (Çoruh) daha az antropojen etkiye maruz kaldığı “Şehir Parkı Asmalı Köprüsü” öncesi ve “Bent Köprüsü” sonrasında kıyılarda; nispeten yavaş aktığı alanlarda Kamış (Typha sp.) ve Saz (Juncus sp.), hızlı aktığı alanlarda ise Söğüt (Salix sp.) hâkimdir (Şekil 1). IUCN ölçütlerine göre; doğada yaşamını devam ettiren ve hakkında yeterince bilgi bulunan bitki türleri Kritik (CR, Critically Endangered), Tehlikede (EN, Endangered), Duyarlı (VU, Vulnerable), Tehdite Yakın (NT, Near Threatened) veya Düşük Riskli (LC, Least Concern) olarak tanımlanan tehdit kategorilerinde değerlendirilir. Bunlardan CR, EN ve VU koruma gerektiren kategorilerdir. Yıldırım Çayının (Çoruh) Bayburt il merkezinden geçen bölümünde CR, EN veya VU kategorisine giren bitki türü yoktur.
Şekil 1. Şehir Parkı Asmalı Köprüsü öncesinde Yıldırım Çayının görünümü.
1.2. VEJETASYON
Yıldırım Çayının Bayburt il merkezinden geçen bölümünde, diğer akarsularda da olduğu gibi “riparyan vejetasyon” gözlenir. Bu riparyan vejetasyon içinde görsellik ve canlı çeşitliliği bakımından kolayca ayırt edilebilen ağaçlı kıyı, topraklı-çakıllı kıyı, kayalı kıyı ve su içi kayalık gibi habitat tipleri bulunur.
Ağaçlı kıyı habitatı: En iyi örneklerine “Şehir Parkı Asmalı Köprüsü” öncesinde ve “Bent Köprüsü” sonrasında rastlanır. Habitatta fizyonomiye Söğüt (Salix sp.) türü hâkimdir. Karasal ve sucul habitatlar arasındaki sınırı belirler. Çok sayıda canlıya beslenme, korunma ve üreme imkânı verir. Özellikle Su Samuru ve balıklar için önem arz eder. Peyzaj değeri yüksektir (Şekil 2).
Şekil 2. Yıldırım Çayı Bent Köprüsü sonrasında ağaçlı kıyı habitatı.
Yıldırım Çayının Bayburt il merkezinden geçen bölümünde, diğer akarsularda da olduğu gibi “riparyan vejetasyon” gözlenir. Bu riparyan vejetasyon içinde görsellik ve canlı çeşitliliği bakımından kolayca ayırt edilebilen ağaçlı kıyı, topraklı-çakıllı kıyı, kayalı kıyı ve su içi kayalık gibi habitat tipleri bulunur.
Ağaçlı kıyı habitatı: En iyi örneklerine “Şehir Parkı Asmalı Köprüsü” öncesinde ve “Bent Köprüsü” sonrasında rastlanır. Habitatta fizyonomiye Söğüt (Salix sp.) türü hâkimdir. Karasal ve sucul habitatlar arasındaki sınırı belirler. Çok sayıda canlıya beslenme, korunma ve üreme imkânı verir. Özellikle Su Samuru ve balıklar için önem arz eder. Peyzaj değeri yüksektir (Şekil 2).
Şekil 2. Yıldırım Çayı Bent Köprüsü sonrasında ağaçlı kıyı habitatı.
Topraklı-çakıllı kıyı habitatı: Kıyının tamamen yok edildiği kısımlar hariç, akarsu yatağının genişlediği ve akış hızının nispeten azaldığı hemen her yerde gözlemlemek mümkündür (Şekil 3). Alan faunasını oluşturan birçok su kuşu ve küçük memeli için ideal bir habitattır. Ayrıca tarımsal sulama gibi antropojen faaliyetler için de uygundur.
Kayalı kıyı habitatı: Bayburt Kalesinin konuşlandığı kaya kütlesinin bulunduğu “Bent Köprüsü” ile “Kaleardı Köprüsü” arasında bulunan bir habitat tipidir (Şekil 4). Dışardan su içine doğru uzanan kayaların çatlak kısımları, özellikle balıklar için iyi bir sığınak görevi üstlenir. Ayrıca bu habitat bünyesinde; kaleden akarsuya doğru uzanan “su tünelleri” ve “hâlihazırda kalıntılarına görülen “su değirmeni” barındırır. Habitat bu yönüyle sadece ekolojik değil, aynı zamanda kültürel bir değere de sahiptir.
Su içi kayalık habitatı: Özellikle kayalı kıyı habitatının bulunduğu “Bent Köprüsü” ile “Kaleardı Köprüsü” arasında rastlanır (Şekil 4). Büyük kayalar bir yandan suyun oksijence zenginleşmesini sağlarken, bir yandan da balıklar için iyi bir korunma görevi üstlenirler. Oluşturduğu görsellik ve çıkardığı ses nedeniyle, yüksek bir peyzaj değerine sahiptir.
Şekil 4. Yıldırım Çayı Bent Köprüsü civarında kayalı kıyı ve su içi kayalık habitatları.
2. YILDIRIM ÇAYI (ÇORUH) ISLAH PROJESİ
Şekil 4. Yıldırım Çayı Bent Köprüsü civarında kayalı kıyı ve su içi kayalık habitatları.
2. YILDIRIM ÇAYI (ÇORUH) ISLAH PROJESİ
2.1. İNŞAAT ÇALIŞMASI YAPILMIŞ KISIM"
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslahı projesinde “Erzurum Köprüsü” ile “Asma Yaya Köprüsü” arasındaki alanda inşa çalışması kabaca bitirilmiştir. Buna göre; Akarsu yatağı genel olarak derinleştirilmiş ve genişletilmiş, ortası kısmı su akışı için iyice derinleştirilmiş, bu orta kısmın hemen kenarlarına yürüyüş yolları yapılmış, bu yola iniş için yer yer merdivenler yapılmış, yürüyüş yolları ile su akışının olduğu kanal arasına bitki dikimi için yaklaşık 1 metre eninde ve 1 metre derinliğinde beton peyzaj alanı yapılmıştır. Bu haliyle inşa edilmiş alan, akarsu yatağından çok bir “sulama kanalı” görünümündedir (Şekil 5 ve 6). Şehrin bulunduğu kıyıdan yer yer 3-4 metre aşağıda olan, kıyıdan bakıldığında görülmeyen, doğal ve/veya yapay gölge ortamı olmayan bir alanda insanların neden yürümek isteyeceği de ayrı bir konudur. İnşa edilmiş alanda taban ve kenarlar betonla kaplanmış ve doğal habitat tamamen yok edilmiştir. Bu haliyle, alanın zamanla doğal bir görünüme bürünme ihtimali yoktur.
Şekil 6. Erzurum Köprüsü sonrasında Yıldırım Çayında yapılan ıslah ve peyzaj çalışması.
Şekil 5. Erzurum Köprüsü civarında Yıldırım Çayında yapılan ıslah ve peyzaj çalışması.
2.2. İNŞAAT ÇALIŞMASI YAPILACAK KISIM
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında olan, ancak henüz inşa çalışması yapılmayan alanda akarsu yatağının yer yer daralan kısımları mevcuttur. Bu alanda kenarlarda farklı zamanlarda inşa edilmiş genellikle taş, nadiren de beton duvarlar bulunur (Şekil 7). Tüm akarsu şehrin içinde bu duvarlar arasından akar. Yatağın genişlediği kısımlarda kıyıda taş, çakıl ve yer yer alüvyon birikmiştir. Bu kısımlarda, tabana tutunmuş doğal habitata ait bazı odunsu ve otsu türler gözlenir. Sonradan oluşan bu bitki örtüsü, antropojen etkinin olumsuz yansımalarını nispeten azaltmıştır. Akarsu yatağı özellikle Cemiyet Köprüsü ile Bent Köprüsü arasında daralmaktadır. Bu kısımlarda yatak derinleşmiş ve su akışı hızlanmıştır. Kıyıda taş, çakıl ve alüvyona az rastlandığı için bu kısımlarda bitki örtüsü de nispeten seyrektir. Antropojen etkinin net olarak hissedildiği bir alan olmasına karşın, örme taş duvarlar ve seyrek bitki örtüsü seyre değer bir görselliğe sahiptir (Şekil 8).
Şekil 7. Yıldırım Çayı kenarlarındaki örme taş ve beton duvarlar.
Şekil 8. Yıldırım Çayı kenarında, üzerinde bitki örtüsü gelişen örme taş duvarlar.
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında inşa çalışması henüz yapılmamış kısımlarda, akarsu yatağı olabildiğince genişletilerek ve/veya derinleştirilerek taşkınlara karşı önlem alınmalıdır. Daha sonra yatağa yukarıda bahsedildiği gibi büyük kayalar döşenmelidir. Kaya araları çakıl ve alüvyonla dolacak ve zamanla kıyıda bir riparyan vejetasyon oluşacaktır.
Şekil 9. Yıldırım Çayı ıslah projesi için “ekosistem korumalı” uygulama.
Prof. Dr. Ergin HAMZAOĞLU, Gazi Üniversitesi
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında olan, ancak henüz inşa çalışması yapılmayan alanda akarsu yatağının yer yer daralan kısımları mevcuttur. Bu alanda kenarlarda farklı zamanlarda inşa edilmiş genellikle taş, nadiren de beton duvarlar bulunur (Şekil 7). Tüm akarsu şehrin içinde bu duvarlar arasından akar. Yatağın genişlediği kısımlarda kıyıda taş, çakıl ve yer yer alüvyon birikmiştir. Bu kısımlarda, tabana tutunmuş doğal habitata ait bazı odunsu ve otsu türler gözlenir. Sonradan oluşan bu bitki örtüsü, antropojen etkinin olumsuz yansımalarını nispeten azaltmıştır. Akarsu yatağı özellikle Cemiyet Köprüsü ile Bent Köprüsü arasında daralmaktadır. Bu kısımlarda yatak derinleşmiş ve su akışı hızlanmıştır. Kıyıda taş, çakıl ve alüvyona az rastlandığı için bu kısımlarda bitki örtüsü de nispeten seyrektir. Antropojen etkinin net olarak hissedildiği bir alan olmasına karşın, örme taş duvarlar ve seyrek bitki örtüsü seyre değer bir görselliğe sahiptir (Şekil 8).
Şekil 7. Yıldırım Çayı kenarlarındaki örme taş ve beton duvarlar.
Şekil 8. Yıldırım Çayı kenarında, üzerinde bitki örtüsü gelişen örme taş duvarlar.
3. YILDIRIM ÇAYI (ÇORUH) ISLAHI İÇİN ÖNERİLER
3.1. İNŞAAT ÇALIŞMASI YAPILMIŞ KISIM İÇİN ÖNERİ
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında inşa çalışması yapılan kısımda ekosistem tamamen yok edildiğinden, riparyan vejetasyon ve içinde gözlenen ağaçlı kıyı, topraklı-çakıllı kıyı, kayalı kıyı ve su içi kayalık gibi habitat tiplerine rastlanmaz. İnşa edilen kısım, taban ve kenarlar tamamen betonlaştığından su kanalı görünümündedir. Yukarıda bahsi geçen habitat tipleri olmadan, alanda doğal/yapay bir ekosistem oluşma ihtimali yoktur. İnşa çalışması yapılan alanda bir ekosistem oluşması için, akarsu yatağındaki betonlaştırılan yerler kırılmalı ve buralara büyük kayalar döşenmelidir. Döşemede kullanılan kayalar, taşkın esnasında sürüklenmeyecek kadar ağır olmalıdır. Bu kayaların arası ilk taşkında akarsuyun taşıdığı çakıl ve alüvyon ile dolacaktır. Taşkın sonrası bu alanlarda odunsu-otsu türlere ait diasporlar gelişmeye başlayacak ve 3-5 yıl gibi kısa bir sürede akarsu kenarında fark edilir bir riparyan vejetasyon oluşacaktır (Şekil 9).
3.2. İNŞAAT ÇALIŞMASI YAPILACAK KISIM İÇİN ÖNERİ
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında inşa çalışması yapılan kısımda ekosistem tamamen yok edildiğinden, riparyan vejetasyon ve içinde gözlenen ağaçlı kıyı, topraklı-çakıllı kıyı, kayalı kıyı ve su içi kayalık gibi habitat tiplerine rastlanmaz. İnşa edilen kısım, taban ve kenarlar tamamen betonlaştığından su kanalı görünümündedir. Yukarıda bahsi geçen habitat tipleri olmadan, alanda doğal/yapay bir ekosistem oluşma ihtimali yoktur. İnşa çalışması yapılan alanda bir ekosistem oluşması için, akarsu yatağındaki betonlaştırılan yerler kırılmalı ve buralara büyük kayalar döşenmelidir. Döşemede kullanılan kayalar, taşkın esnasında sürüklenmeyecek kadar ağır olmalıdır. Bu kayaların arası ilk taşkında akarsuyun taşıdığı çakıl ve alüvyon ile dolacaktır. Taşkın sonrası bu alanlarda odunsu-otsu türlere ait diasporlar gelişmeye başlayacak ve 3-5 yıl gibi kısa bir sürede akarsu kenarında fark edilir bir riparyan vejetasyon oluşacaktır (Şekil 9).
3.2. İNŞAAT ÇALIŞMASI YAPILACAK KISIM İÇİN ÖNERİ
Yıldırım Çayı (Çoruh) ıslah projesi kapsamında inşa çalışması henüz yapılmamış kısımlarda, akarsu yatağı olabildiğince genişletilerek ve/veya derinleştirilerek taşkınlara karşı önlem alınmalıdır. Daha sonra yatağa yukarıda bahsedildiği gibi büyük kayalar döşenmelidir. Kaya araları çakıl ve alüvyonla dolacak ve zamanla kıyıda bir riparyan vejetasyon oluşacaktır.
Prof. Dr. Ergin HAMZAOĞLU, Gazi Üniversitesi
Bırakın Çoruhun yakasını yazık harcanan paralara bu krizde