“Etnopedagoji, bir kavmin (budunun, toplumun, etnik grubun) çocuklarını eğiterek kendi ülküsel insanını elde etme girişimini araştıran bir alandır.” Dr.İkram Çınar, çoğumuzun ilk kez duymuş olacağı bu bilimsel kavramı ya da bilim dalını böyle tanımlıyor. Tanımlıyor ve Türkiye’de ilk tanımlayan kişi belki de, ne ki, dünyada ilk değil, bir başka Türk, Çuvaş kökenli bilim insanı Gennadiy Nikandroviç Volkov, bu kavramı ortaya atmış. Atmış ve Sovyetler Birliği Coğrafyasında kullanılır olmuş. O coğrafyada daha da bilimsel olarak tanımlanır olmuş. O tanımı da verelim: “Etnik grupların yeni yetişmekte olan nesilleri eğitme ve yetiştirmede kullandığı empirik bilgiyi; aile, boy, kavim, halk ve toplumda süregelen değerlerini, etik ve estetik zihniyetini inceleyen bir bilim dalıdır (Berejnova, Nabok, Şçeglov).
Pekiii Dr.İkram Çınar, etnopedagojiyi nerede kullanmış? Atabek Yurdu bağlamında. Atabek Yurdu neresi? Yazarın bir başka kitabı için yazdığım yazıda bunu ifade etmiştim, kısaca bir daha yineleyeyim. “Atabek Yurdu”, adı, Ahıska ve Çıldır Atabeklerinden geliyor. Günümüzde bu yurdun sınırları şöylece çiziliyor: Ahıska’dan Bayburt’a, Kars’tan, Erzurum’dan Artvin’e dek bir yurt. Tortum, Narman, Oltu, Olur, Yusufeli, Şavşat, Ardanuç, Ardahan ve Ahıska’nın ayrılmaz bir parçası iken ayrılan Posof, bu yurdun köşe taşları…
İşte bu saydığımız yöreler bir kültür havzası oluşturuyor. Buralarda çocuk yetiştirme/eğitmenin geleneksel kuralları/kültürü var ve bunlar büyük bir birikim oluşturmuş. Yazarımız sözlü kültür ve bölük pörçük yazılı araştırmalar durumunda bulunan bu birikimi derli toplu bir duruma getirip, bilimsel format içinde kitabına almış. Kitabının adı, yazımın başlığı, kitap Pegem Akademi Yayınlarından çıkmış ve 204 sayfa.
Evet şimdi kitaptan tadımlık/ilgi çekici alıntılar sunayım:
-Atabekliler, özdenetimli bir toplumdurlar, diyor yazarımız.
Pekiii Dr.İkram Çınar, etnopedagojiyi nerede kullanmış? Atabek Yurdu bağlamında. Atabek Yurdu neresi? Yazarın bir başka kitabı için yazdığım yazıda bunu ifade etmiştim, kısaca bir daha yineleyeyim. “Atabek Yurdu”, adı, Ahıska ve Çıldır Atabeklerinden geliyor. Günümüzde bu yurdun sınırları şöylece çiziliyor: Ahıska’dan Bayburt’a, Kars’tan, Erzurum’dan Artvin’e dek bir yurt. Tortum, Narman, Oltu, Olur, Yusufeli, Şavşat, Ardanuç, Ardahan ve Ahıska’nın ayrılmaz bir parçası iken ayrılan Posof, bu yurdun köşe taşları…
İşte bu saydığımız yöreler bir kültür havzası oluşturuyor. Buralarda çocuk yetiştirme/eğitmenin geleneksel kuralları/kültürü var ve bunlar büyük bir birikim oluşturmuş. Yazarımız sözlü kültür ve bölük pörçük yazılı araştırmalar durumunda bulunan bu birikimi derli toplu bir duruma getirip, bilimsel format içinde kitabına almış. Kitabının adı, yazımın başlığı, kitap Pegem Akademi Yayınlarından çıkmış ve 204 sayfa.
Evet şimdi kitaptan tadımlık/ilgi çekici alıntılar sunayım:
-Atabekliler, özdenetimli bir toplumdurlar, diyor yazarımız.
-Ahıska Türkleri, 1944 sürgününe karşın etnik aidiyet özelliklerini kaybetmemişler. Bunun nedenlerinin başında ailenin kültürünü etnopedagojik yolla, güçlü biçimde çocuklara aktarması. İkram Çınar yaptığı alan araştırmalarından elde ettiği ve Posoflu olan ailesinden aldığı birçok çarpıcı örneği kitabına almış.
-Yazarımız masallardan, atasözlerinden, töre ve geleneklerden, öğüt ve destanlardan, türkü ve ninnilerden birçok örnekler veriyor. Biz de verdiği atasözlerinden örnekler verelim: “Ana beddua ederken, memeleri dua edermiş”, “Baba beddua ederken bıyıkları/sakalları amin dermiş”, “Karnın doymayacak yerde acluğun bildürme”, “Bismillah demekle domuz bostandan çıkmaz.”
Kitapta Ahıska-Posof şivesi ile anlatılan “Tilkiynen Nene” adlı bir masal var. Eşim Posoflu olduğu için o şiveyi iyi bilirim. Okurken çok güldüm ve çok hoşuma gitti. İkram Çınar, bu masalı, etnopedagojik yönden ele alıyor; neden-sonuç ilişkisi bağlamında irdeliyor, “Kuyruk tilkinin kök değeridir” saptamasını yapıyor ve Türk masallarının toplumcu yönüne dikkati çekiyor.
-Ve öğütler… O öğütlerin en önemlisi, ananın çocuğuna tembihi, o yöre insanlarının tüm anaları çocuklarına bunu demişlerdir: “Kimseye bulaşmayasın!”. Ve Narmanlı Sümmanî’nin öğüt dolu bir şiirinin ilk dörtlüğü: “Gelir senin ile güler dost olur/Kul kusursuz olmaz, kusurun bulur/Labit olan sana bir kemlik gelir/En iyi dosttan sakın sen seni”
-Ve annelerin kız yetiştirmedeki öğüt ve yöntemleri… Bunların en çarpıcısı “Hınkal yapma”, Hınkal, mantı demek. Bu yöntemin ana ekseni ise “Şitandurma”, yani özendirme, heveslendirme, yüreklendirme. Tam burada şu saptamayı yapayım; benim eşim, usta bir hınkal yapımcısıdır. Onun büktüğü mantılar bir sanat eseridir. Ellerinden öpüyorum.
Kitapta Ahıska-Posof şivesi ile anlatılan “Tilkiynen Nene” adlı bir masal var. Eşim Posoflu olduğu için o şiveyi iyi bilirim. Okurken çok güldüm ve çok hoşuma gitti. İkram Çınar, bu masalı, etnopedagojik yönden ele alıyor; neden-sonuç ilişkisi bağlamında irdeliyor, “Kuyruk tilkinin kök değeridir” saptamasını yapıyor ve Türk masallarının toplumcu yönüne dikkati çekiyor.
-Ve öğütler… O öğütlerin en önemlisi, ananın çocuğuna tembihi, o yöre insanlarının tüm anaları çocuklarına bunu demişlerdir: “Kimseye bulaşmayasın!”. Ve Narmanlı Sümmanî’nin öğüt dolu bir şiirinin ilk dörtlüğü: “Gelir senin ile güler dost olur/Kul kusursuz olmaz, kusurun bulur/Labit olan sana bir kemlik gelir/En iyi dosttan sakın sen seni”
-Ve annelerin kız yetiştirmedeki öğüt ve yöntemleri… Bunların en çarpıcısı “Hınkal yapma”, Hınkal, mantı demek. Bu yöntemin ana ekseni ise “Şitandurma”, yani özendirme, heveslendirme, yüreklendirme. Tam burada şu saptamayı yapayım; benim eşim, usta bir hınkal yapımcısıdır. Onun büktüğü mantılar bir sanat eseridir. Ellerinden öpüyorum.
-Ve İkram Çınar’ın çok beğendiğim, yüzde yüz katıldığım bir saptaması: “Atabek Yurdu, Anadolu’ya bağlı olduğu kadar da Kafkasya’ya da bağlıdır.”
Satırlarımıza Türkçülüğü ve Halk Edebiyatımızdaki edindiği kalıcı ve özel yerle öne çıkan ve yaşamının bir döneminde imamlık da yapan Posoflu Âşık Zülalî’nin imamları yeren bir dörtlüğü ile son verelim ve bu kitabı herkese salık verelim:
“Dedim, gel Zülâli, bu meslekten sap
Satırlarımıza Türkçülüğü ve Halk Edebiyatımızdaki edindiği kalıcı ve özel yerle öne çıkan ve yaşamının bir döneminde imamlık da yapan Posoflu Âşık Zülalî’nin imamları yeren bir dörtlüğü ile son verelim ve bu kitabı herkese salık verelim:
“Dedim, gel Zülâli, bu meslekten sap
Nasip, kısmetin özge yerden kap
Neylersin imamlık, şairliği yap
Böyle riyakârlık senden çok ırak”
