Ulaştırma Bakanlığı DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü tarafından 29.06.2009 tarihi itibariyle “Trabzon-Tirebolu-Gümüşhane-Erzincan Demiryolu Etüt Proje ve Mühendislik Hizmetleri” işi ihaleye çıkarılmıştır. Devletin ülkemizin ve özellikle gelişmeye ihtiyacı olan bölgemizin kalkınması ve gelişmiş dünyayla entegre olabilmesi için böylesi yatırım kararları alması ilk bakışta gerçekten çok güzel bir gelişme olarak görünmektedir. Ancak, bu tür yatırım kararları, ilk yatırım maliyeti, bölgeye getirisi, 20 yıllık fayda/maliyet analizi yapılarak mühendislik ilkeleri ve planlama gerekleri doğrultusunda en rantabl güzergah belirlendikten sonra alınır.
Projesi ihaleye çıkarılmış olan Trabzon-Tirebolu-Gümüşhane-Erzincan Demiryolu hattı için bu ölçütlerden hangisine bakılmıştır?
Yard. Doç. Dr. Şeref Oruç (*)
Daha önce gerek yazılı gerekse görsel medyada bu konuyu defalarca dile getirdik ve hatta konuyu Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü ile de paylaştık. Bölge üzerinde yaptığımız çalışmalarımız neticesinde daha önce de belirttiğimiz üzere en kısa, ilk yatırım maliyeti daha düşük, bölgeye getirisi çok daha yüksek olan güzergahın Trabzon-Of-Bayburt-Erzincan hattı olduğunu kamuoyuyla paylaştık. Şöyle ki; Trabzon’u en kısa, en ekonomik, en hızlı ve bölgeye fayda düzeyi en yüksek şekilde iç kesimlere bağlayacak olan demiryolu güzergahının belirlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, Trabzon’u Ankara-Erzincan hızlı demiryoluna bağlamak üzere Ulaştırma Anabilim Dalımızda bitirme öğrencilerimizle birlikte bir çalışma yaptık. Bu çalışmada Of-Bayburt-Erzincan hızlı tren projesine ilişkin güzergah ve boykesit kısmı çıkarılmıştır.
Bu çalışma sonunda Of-Bayburt-Erzincan güzergahının Refahiye’ye bağlanması halinde hat uzunluğu 185 km olarak belirlenmiştir. Bu hattın tünel ve viyadük uzunlukları toplamı, toplam güzergah uzunluğunun %30’unu geçmemektedir. Mevcut verilere göre Of-Erzincan güzergahının toplam maliyeti 1.5 milyar dolar civarındadır. Diğer taraftan, Trebolu-Erzincan güzergahı ise, Of-Erzincan güzergahından hem yaklaşık 50 km daha uzun hem de tünel ve viyadük uzunlukları toplamı %40 civarındadır. Tirebolu-Trabzon arasının yaklaşık 85 km olduğu dikkate alındığında toplam hat uzunluğu 320 km olmaktadır (ihaleye çıkarılan hat uzunluğu da 320 km’dir). Oysa Trabzon-Of-Bayburt-Erzincan hattının toplam uzunluğu ise yaklaşık 230 km olmaktadır. Bu haliyle Of-Bayburt-Erzincan güzergahı, Tirebolu-Erzincan güzergahına göre hem daha kısadır hem de daha az tünel ve viyadük uzunluğuna sahiptir. Dolayısıyla ilk yatırım maliyeti açısından Of-Erzincan hattı çok daha ucuza mal olacaktır. Ayrıca, 20 yıllık fayda/maliyet analizi yapıldığında da Of-Erzincan hattının daha getirimli olduğu anlaşılacaktır. Yapılacak demiryolunun, merkezi Trabzon olan bütün bölgeye bir katkı sağlaması gerekir ki, bu yönüyle de Of-Erzincan hattı bölge merkezinden geçmekte ve bölge gerçeklerine uymaktadır.
Şöyle ki; Her türlü kalkınmanın en temel altyapısı yoldur. Söz konusu demiryolunun geçtiği güzergahta bulunan bölgelerde yerel potansiyele dayalı sanayileşmenin ve dolayısıyla üretimin artmasına katkıda bulunacak nitelikte olması gerekir. Doğu Karadeniz’de artık tek bir kentten bahsetmek pek mümkün değildir. Çünkü ana kentler, ilçelerle ve beldelerle bütünleşmiş adeta çizgisel kent durumuna gelmiştir. Özellikle Doğu Karadeniz Bölgesinin arazi yapısı çok arızalı ve büyük çapta alan gerektiren yatırımlar için hem müsait değil, hem de karlı değildir. Arazi yapısı engebeli ve arızalı ve arazi bedelleri çok yüksek olan ve de çizgisel kent haline gelmiş Trabzon’un hinterlandı geniş, düz ve her türlü yapılaşmaya müsait ve de toprak bedellerinin ucuz olduğu Bayburt vadisidir. Çaykara’nın hemen ötesinde Bayburt vadisine ulaşılmaktadır. Özel müteşebbisin temel maksadı kardır; devamlılık için bu da kaçınılmazdır. Başta tarım ve hayvancılığa dayalı entegre tesisler olmak üzere her türlü sanayileşmeye uygun ve elverişli yapısıyla bütün Doğu Karadeniz iş adamları için karlı yatırım yapmaya açıktır. Bölge insanının bölgede yatırım yapmasının önünü açacak ve istihdam sağlayacak ve göçle boşalan bölgenin kalkınmasını sağlayacak lokomotif güç, etkin, hızlı ve ucuz bir ulaşımdır. Bu da demiryolu sayesinde aşılacaktır. Harşit çayı vadisini takip eden Tirebolu-Erzincan güzergahının bu manada bölgeye katkısı ne olacaktır? Olamayacaktır. Çünkü yatırımcıyı bölgeye çekebilecek bir coğrafi yapı bulunmamaktadır. Kısıtlı ülke kaynaklarını çok dikkatle ve kılı kırk yararak yerinde, etkin ve verimli kullanmak durumundayız.
Of-Bayburt-Erzincan hattının bütün özellikleriyle daha rantabl olduğunu Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü de aynen teyit ederek A.A. kaynaklı ulusal medya aracılığıyla açıklama yapmış ve kamuoyuyla paylaşmıştır. Şimdi ne oldu da Tirebolu-Erzincan hattına göre hem ilk yatırım maliyeti açısından çok daha düşük maliyete sahip hem bölgeye getirisi çok daha yüksek olan hem de yaklaşık 90-100 km daha kısa olan Trabzon-Of-Bayburt-Erzincan hattı değerlendirmeye alınmadı.
Neden Tirebolu-Erzincan Hattı’na karar verilerek projesi ihaleye çıkarıldı? Bu kararın alınmasındaki bilimsel temel nedir? Yoksa bu karar siyasi gerekçelerle mi alınmıştır? Kamuoyu bu soruların cevabını beklemektedir.
Bilimsel gerçeklerle, mühendislik ilkeleriyle bölge ve ülke gerçekleriyle bağdaşmayan bu yanlış uygulamadan derhal geri dönülmesi gerekir. Aksi takdirde bu yanlışın bedelini kıt olan ülke kaynaklarıyla bu ülkeye ve bu halka ödetenler, kendi vicdanlarında ve halk vicdanında hep mahkum olacaklardır. 
(*) KTÜ Mühendislik Fak. İnşaat Mühendisliği Bölümü
Ulaştırma Anabilim Dalı / TRABZON
