Celâlî Baba köyü Tahsını'dan dedemin köyü Cilâra'ya gelir, bizim konakta misafir kalırmış. Dedem Mustafa Efendi, şairimizi çok sever ve ağırlarmış. Yayınlanan bütün Celâlî Baba Divanlarında iki şiir vardır. Bu şiirler annemin babası, Okumuşlar'dan Mustafa Efendi ile ilgilidir. Daha doğrusu Anne Dedem için söylenmiştir.
Tükenmez aşk ile serencâmlarım
Esti sabâ yine bir sadâ geldi
Dolu kaldı elde cümle câmlarım
Dediler ki müjde reh-nümâ geldi
Tükenmez aşk ile başdan geçenler
Esdi sabah yeli bir seda geldi
Dolu kaldı elde bütün kadehler
Dediler ki müjde kılavuz geldi
Karabağ'da mezat olmuştu zâtı
Beş bin tümen şecereli berâtı
Elma gözlü kız perçemli kır atı
Fars pâdişahından armağan geldi
Karabağ'da mezatta idi şahsı
Beş bin tümen soykütüğü fermanı
Elma gözlü kız perçemli kır atı
Fars hükümdarından armağan geldi,
Hışma gelse leb ü dürr-i dendânı
Satmış Horasan'ı Hoy Dağıstan'ı
Bütün İsfahân'ı Şeki Şirvân'ı
Keşmir ü Şiraz'dan turfeler geldi
Sinirlense ağzı inci dişleri
Satmış Horasanı Hoy Dağistanı
Bütün İsfahanı Şeki Şibvanı (Bakü)
Keşmir ve Şirazdan yenililer geldi
Uyan hâb-ı nâzdan davran Celâlî
Seng-i sitemlere dayan Celâlî
Türlü renkler iele boyan Celâlî
Gönüller uğrusu Mustafa geldi
Uyan naz uykusundan davran Celâlî
Sitem taşlarına dayan Celâlî
Türlü renkler ile boyan Celâlî
Gönülleri çalan Mustafa geldi
Yazarlar, 163 numaralı dipnotta şu bilgiyi vermektedirler: "Celâlî bu koşmayı Cilâra Köyünden cirit oyuncusu meşhur Mustafa Efendi için söylemiştir."
Yazarlar, 163 numaralı dipnotta şu bilgiyi vermektedirler: "Celâlî bu koşmayı Cilâra Köyünden cirit oyuncusu meşhur Mustafa Efendi için söylemiştir."
Aşk Çağlayanı Bayburtlu Celâlî
Prof.Dr. Cemal Kurnaz
Y.Doç. Dr. Mustafa Tatçı
Sayfa: 37/28
***
İstanbul Dersiâmlarından 1908'de yedinci defa gittiği Hicaz'da vefat eden, Çebezâde Osman Azmi Hocanın kızı, - (ki, Annem Aslı Hacıhanım Kızıltuğ'un (1916 Çamlıbel - 1990 Mersin) annesi Cedide Hanım, Celâlî Baba'yı çok iyi tanır ve şiirlerini ezbere bilirdi. Bize de zaman zaman okurdu. Cedide nenemin annesi Gülizar Büyük nenemiz de Celâlî şiirlerinin meftunuymuş. Yalnız şiirleri düz konuşma şeklinde değil, makamla okurlardı. Ekseriyetle Uşşak Makamı ve Hüseynî makamının ilk beşlisi etrafında mısrâları Sümmânî tarzıyla teganni ederlerdi.
Yukarıda künyesini verdiğim kitaptaki ikinci şiir şudur.
Arap at altında melek domlu yâr
Gene bir kazayı çöllemiş gelir
Elinde Zülfikâr kabzalar kanlı
Bağdad'ı Basra'yı çöllemiş gelir
Yaktı Çin Mülkünü yıktı Revân'ı
Oka tuttu Dağıstân'ı İran'ı
Kandehar Şehrine salmış talanı
Belh'i Buhara'yı çöllemiş gelir
Nice pâdişahlar kuşanmış tâcı
Sedd-i İskender'den aldı harâcı
Ya destur Celâlî ya ver yol bacı
Büsbütün dünyayı çöllemiş gelir
Aynı eser sayfa:82/64
Aynı eser sayfa:82/64
***
Bayburtlu Celâlî Baba'nın bu iki şiirinde geçen şehir adları, coğrafî mekânlar hayli dikkat çekicidir. 16 yer adı zikredilmektedir.
Günümüzde bazılarının adı değişmiştir. Gerçi, Karacaoğlan, Âşık Dertli, Âşık Ömer, Seyrânî, Sümmânî gibi şairlerimiz de Coğrafî mekânlara çok yer vermişlerdir.
Âşık Garip, Azerî Kültür dairesini adeta köy köy gezer ve keşiş'in kaçırdığı Aslı'yı takibeder.
***
Günümüzde bazılarının adı değişmiştir. Gerçi, Karacaoğlan, Âşık Dertli, Âşık Ömer, Seyrânî, Sümmânî gibi şairlerimiz de Coğrafî mekânlara çok yer vermişlerdir.
Âşık Garip, Azerî Kültür dairesini adeta köy köy gezer ve keşiş'in kaçırdığı Aslı'yı takibeder.
***
1-Karabağ
Celâlî Baba, ilk olarak Karabağ'dan bahsetmiştir. Bu bölgeden bahsetmesi, Âşıklık Geleneğinin bu çok yaygın olmasıdır. Sesi güzel olmayan, birkaç bin şiiri ve deyişi ezberinde tutmayan kişi yok gibidir. Karabağ Şikesteleri Türk Mûsikîsinin en yaygın ve hususî örnekleridir. Hatta Üzeyir Hacıbeyli, "Leylâ-Mecnun Operasında" Orkestra için yeni bir Karabağ şikestesi bestelemiştir.
2-Fars Padişahından Babanın söz açması, kadîm İran Devleti ile milletimizin halâ iç içe yaşamasından kinayedir.
3-Horasan
Türk Devletlerinin üzerinde kurulduğu, Türk Müslümanlığı Tarihinin geliştiği, Tarikatların İlk menba'ı olan şimdi İran Arazisinde bulunan şehir.
4-Hoy
Kuzeybatı İranda yer alan, İpek yolu gibi tarihî ticaret yollarının kavşağında olan şehir.
5-Dağıstan
Bu gün Rusya Federasyonu içinde kalan, Kafkaslarla Hazar Denizi arasındaki ülke. Demirkapı'nın (Derbent) olduğu yer.
6-İsfahan
İran Yaylâsında yer alan tarihî şehir.
7-Şeki
Azerbaycan'ın 3. büyük şehri. Eski Şeki Hanlığının merkezi. Mirza Elekber Sabir, Mirza Fethali Ahundzâde, Bahtiyar Vahapzâde bu şehirdendir.
8-Şirvan
Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de Şirvanşahlar Sarayı günümüzde ayaktadır. Bir hanlık olarak tarihte yer almıştır.
9-Keşmir
Hindistanın kuzeyinde yer alan eyalet. Pakistan-Hindistan savaşlarına bile sebep olmuştur.
10-Şiraz
İrandaki en eski şehirlerden biri. Fars şiirinin ve sanatın kalbi. Hâfız'ın memleketi.
11-Bağdad
Irak Devletinin başkenti. Binbir Gece Masallarının teşekkül ettiği, Türkçede: "Ana gibi yâr olmaz, Bağdad gibi diyar olmaz." özdeyişi ile anılan şehir. Hârunürreşit'in hüküm sürdüğü şehir.
12-Kandahar
Türk Edebiyatında çok anılan Afganistan'daki efsanevî şehir.
13-Belh
Mevlâna'nın doğduğu Afganistan'daki tarihî şehir.
14-Buhara
Özbekistan'daki, kültür sanat ve ticaret şehri.
15-Sedd-i İskender
El-bab, Demirkapı, Derbent isimleriyle de anılan, bazı kaynaklarda Kavimler kapısı da denen Hazar Denizi ile Kafkasların arasundaki tarihî geçit.
16-Revan
Bir Türk şehri olduğu halde Ermeniye peşkeş çekilen Erivan.
Bu coğrafi mekâmları şiirlerindeki mısrâlara ustalıkla yerleştirebilmek için oraları gezip görmek iktiza eder. Celâlî, Erzincan'daki tahsili sırasında, pek çok şairi tetkik etmiş ve hâfızasına kaydetmiştir. Olağanüstü duyarlıkta olan şiie söyleme kaabiliyeti ile bu bilgileri yoğurmuş ve söylemiştir. Bu coğrafi mekânlar pekçok halk şairimizde de vardır. Hatta Muhibbî mahlâsıyla şiir söyleyen Kanunî Sultan Süleyman'ın şiirleride de bu mekânlar zikredilir.
Bu coğrafi mekâmları şiirlerindeki mısrâlara ustalıkla yerleştirebilmek için oraları gezip görmek iktiza eder. Celâlî, Erzincan'daki tahsili sırasında, pek çok şairi tetkik etmiş ve hâfızasına kaydetmiştir. Olağanüstü duyarlıkta olan şiie söyleme kaabiliyeti ile bu bilgileri yoğurmuş ve söylemiştir. Bu coğrafi mekânlar pekçok halk şairimizde de vardır. Hatta Muhibbî mahlâsıyla şiir söyleyen Kanunî Sultan Süleyman'ın şiirleride de bu mekânlar zikredilir.
Bostancı/24 Temmuz 2017
Kaleme Alanin eline salglik muhtesem